Δ015.17 Η Γλυφάδα της «θάλασσας»: Ανάπλαση του παραλιακού μετώπου

Τίτλος: Η Γλυφάδα της «θάλασσας»
Υπότιτλος: Ανάπλαση του παραλιακού μετώπου
Φοιτητής: Επαμεινώνδας Καπετανάκης
Επιβλέπων καθηγητής: Νικόλαος – Ίων Τερζόγλου
Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π.
Ημερομηνία παρουσίασης: 8-3-2017

Αναμφισβήτητα το πιο προνομιούχο τμήμα μιας παραθαλάσσιας πόλης είναι το παραλιακό της στοιχείο. Τα παραδείγματα των παραθαλάσσιων πόλεων στις οποίες ετέθη το ζήτημα της επαναδιαπραγμάτευσης της σχέσης τους με το υγρό στοιχείο είναι πολλά, ιδίως στο εξωτερικό.

Η Γλυφάδα είναι μία περιοχή, ο χαρακτήρας της οποίας συνδέθηκε με τη θάλασσα, καθ’ όλη  τη διάρκεια της ιστορίας της. Στις μέρες μας, το παραλιακό μέτωπο του μεγάλου αυτού δήμου παρουσιάζει ποικίλα προβλήματα, με αποτέλεσμα να έχει απολέσει τον αρχικό του χαρακτήρα, και, από κέντρο ζωής και δραστηριοτήτων της περιοχής αυτής και ευρύτερα, έχει μετατραπεί  σε έναν τόπο αδιάφορο και αφιλόξενο για τους κατοίκους του λεκανοπεδίου.

Αντικείμενο της παρούσης είναι η εκπόνηση μίας σειράς προτάσεων ανάπλασης, αφενός μεν για ένα μεγάλο μέρος του παραλιακού μετώπου της Γλυφάδας, αφετέρου δε δια δύο εστιασμένων επεμβάσεων σε σημαντικές τοποθεσίες του παραλιακού χώρου (και πλησίον αυτού). Κύρια κατευθυντήριος του συνόλου της πρότασης είναι η αποκατάσταση των διερρηγμένων σχέσεων αστικού ιστού και θαλάσσιου μετώπου, ενώ ο μακροπρόθεσμος στόχος της όλης μελέτης είναι η τόνωση του χαρακτήρα της περιοχής ως υπερτοπικό κέντρο ναυτικών και θαλάσσιων
δραστηριοτήτων.

Αρχικά διενεργήθηκε έρευνα γύρω από την ιστορία της περιοχής, από την οποία προέκυψαν πολύτιμα συμπεράσματα, τα οποία αξιοποιήθηκαν κατά το στάδιο εκπόνησης των προτάσεων.


Η Γλυφάδα αποτελεί τον μεγαλύτερο Δήμο της Νοτιανατολικής Αττικής και έναν από τους πλουσιότερους οικονομικά δήμους της. Σε σχέση με τις γειτονικές της περιοχές η Γλυφάδα είναι προνομιακή γιατί, έχοντας τη μικρότερη σχετικά απόσταση από το κέντρο της Αθήνας, μπορεί και διαθέτει τα ίδια περίπου πλεονεκτήματα με αυτές (υψηλής στάθμης κατοικία, άμεση προσπέλαση στην παραλία) αλλά υπερέχει ως προς αυτές (μεγάλο υπερτοπικό κέντρο που τις εξυπηρετεί). 


Ο Δήμος Γλυφάδας χαρακτηρίζεται από τον μεγάλο αριθμό τουριστικών και αθλητικών υποδομών υπερτοπικής εμβέλειας (τέσσερις μαρίνες τουριστικών σκαφών, οργανωμένες παραλίες, ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, κέντρα αναψυχής, εγκαταστάσεις Γκολφ σημαντικής έκτασης, γήπεδα ποδοσφαίρου-μπάσκετ-τένις, κλειστά γυμναστήρια, κολυμβητήριο). Χαρακτηριστικά σημεία της πόλης είναι επίσης το Γλυπτό Θέατρο «Αιξωνή», ο Άγιος Κωνσταντίνος και το Παλαιό Δημαρχείο.



Ο Δήμος Γλυφάδας, διαθέτει ένα υδάτινο μέτωπο μήκους 5 χιλιομέτρων, το οποίο είναι άμεσα προσβάσιμο, γεγονός που τον καθιστά μοναδικό στην μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας. Τα κύρια χαρακτηριστικά της παραλίας Γλυφάδας είναι η παρουσία των τεσσάρων μαρίνων, τα πέντε τμήματα ελεύθερης παραλίας που βρίσκονται κατά μήκος της, και η παρουσία διαφόρων κέντρων διασκέδασης.



Χρησιμοποιώντας τα θεωρητικά εργαλεία του πολεοδόμου Kevin Lynch, οδηγούμαστε στην προκαταρκτική μας πρόταση για τη διαμόρφωση του παραλιακού μετώπου της Γλυφάδας. Τα 5 στοιχεία  που συμβάλουν την αναγνώριση μίας πόλης είναι:

  •   Οι Διαδρομές (Paths)
    Tα «κανάλια» στα οποία ο παρατηρητής κινείται.

  • Τα Όρια (Edges)
    Γραμμικές διακοπές στη συνέχεια, όρια μεταξύ δύο φάσεων.

  • Οι Περιοχές (Districts)
    Δισδιάστατοι τομείς της πόλης στους οποίους ο παρατηρητής εισέρχεται και έχουν ένα κοινό αναγνωρίσιμο χαρακτήρα.

  • Οι Κόμβοι (Nodes)
    Εστιακά σημεία μιας πόλης, κομβικά ή μεταβατικά σημεία, διασταυρώσεις, διακοπές στη μετακίνηση, στιγμές μεταβολής.

  • Τα Ορόσημα (Landmarks)
    Σημειακά στοιχεία, αναγνωρίσιμα από μακρινή απόσταση, στα οποία δεν έχει πρόσβαση ο παρατηρητής.


Οι βασικές μας προθέσεις για τη διαμόρφωση του παραλιακού μετώπου της Γλυφάδας είναι οι εξής:

  • Δημιουργία ενιαίας πεζοδιαδρομής κατά μήκος του παραλιακού μετώπου, παράλληλα προς την οδό Διαδόχου Παύλου, η οποία ξεκινά από τον αρχαιολογικό χώρο και καταλήγει στο προτεινόμενο κτίριο του Πολιτιστικού Κέντρου για την προστασία των θαλασσίων ειδών. 
  • Δημιουργία ποδηλατοδρόμου κατά μήκος του παραλιακού μετώπου, παράλληλα προς τον προτεινόμενο πεζόδρομο κατά ένα μεγάλο τμήμα του.
  • Δημιουργία στην θέση του περιφραγμένου χώρου πολιτιστικών εκδηλώσεων στην 3η μαρίνα (ο οποίος σήμερα στερείται χρήσης) ενός Πολιτιστικού Κέντρου για την προστασία των θαλασσίων ειδών και την ενημέρωση του κοινού, ο οποίος θα συμβάλλει τα μέγιστα στην ανάδειξη του θαλάσσιου χαρακτήρα της περιοχής.
  • Σύνδεση των πλατειών μεταξύ τους και με την πόλη. Δημιουργία πεζογέφυρας η οποία συνδέει τις πλατείες αγίου Κωνσταντίνου και παλαιού Δημαρχείου, προκειμένου να διευκολυνθεί η διέλευση των πεζών από τις εσωτερικό της πόλης (δεδομένης της ύπαρξης της λεωφόρου Ποσειδώνος) προς το παραλιακό μέτωπο.
  • Στο δεξιότερο κέρας της 3ης μαρίνας - νοτιότερο τμήμα (το οποίο είναι μπαζωμένο), προτείνονται κάποιες χρήσεις: χώρος στάθμευσης μαρίνων, πάρκο κυκλοφοριακής αγωγής, χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων, χώρος για τους αλιείς.


Masterplan. Στο στάδιο αυτό η πρόταση διαμόρφωσης του παραλιακού μετώπου φτάνει στην τελική της μορφή:

  • Η χάραξη του πεζοδρόμου είναι μία καμπύλη, γενέτειρες της οποίας είναι οι τρεις μαρίνες της Γλυφάδας. Η καμπύλη πορεία συμβάλλει σε ομολότερες μεταβάσεις και ευκολότερη ανάγνωση και αντίληψη του χώρου.

  • Η πεζοδιαδρομή ξεκινάει από τον αρχαιολογικό χώρο, στον οποίο δημιουργείται ένα πλάτωμα (σε ρόλο «κατωφλίου»). Μεταξύ του πεζοδρόμου και του ποδηλατοδρόμου παρεμβάλουμε φύτευση.

  • Δημιουργούμε τέσσερις υπερυψωμένους και στεγασμένους χώρους στάσης – παρατηρητήρια (belvederes), τα οποία θεωρούμε ότι θα συμβάλλουν στο να μετατραπεί ο χώρος της παραλίας, από ένας μεταβατικός χώρος (που είναι σήμερα), σε «δοχείο ζωής».

  • Όσον αφορά το σχήμα της πεζογέφυρας, αυτό είναι μία καμπύλη η οποία ουσιαστικά «συμφιλιώνει» δύο μεταξύ τους διαφορετικές χαράξεις: την κάθετη στην πλατεία Παλαιού δημαρχείου, και αυτήν στη διεύθυνση της οδού Άλσους.

  • Οι υπόλοιπες χαράξεις των μονοπατιών που διασχίζουν την πόλη διαβάζουν είτε τους οδικούς άξονες της περιοχής, είτε προκύπτουν από τα όρια των μαρινών (μέσω της νοητής τους προέκτασης).


Πλατεία Αγίου Κωνσταντίνου

Η Πλατεία Αγίου Κωνσταντίνου χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη μιας μεγάλης περιοχής στην οποία δεσπόζει  ο ομώνυμος ιερός ναός. Για την περιοχή αυτή προτείνεται η υποδιαίρεση σε μικρότερες ενότητες, με τη χρήση ενός τετραγωνικού κάνναβου, ώστε να δίδεται η αίσθηση της ανθρώπινης κλίμακας.
Η κύρια πορεία της πλατείας διέρχεται από το άκρο της πεζογέφυρας, σηματοδοτείται δε από την αλλαγή στο υλικό (μάρμαρο), και οδηγεί-κατευθύνει προς την εκκλησία του αγίου Κωνσταντίνου.
Το μονοπάτι αυτό ως κύριο στοιχείο της σύνθεσης αρθρώνει και τις υπόλοιπες ενότητες – περιοχές της πλατείας: Έναν χώρο στάσης, περιμετρικά στεγασμένο με λιμνούλα στο κέντρο, σχήματος με μικρή απόκλιση από το τετράγωνο, το καφέ, ένα στέγαστρο και μια παιδική χαρά. Επιπροσθέτως, από το νοτιοανατολικό τμήμα της Πλατείας υπάρχει πρόσβαση προς τον υπόγειο χώρο στάθμευσης.
Πλατεία Παλαιού Δημαρχείου
Η Πλατεία παλαιού δημαρχείου υποδιαιρείται σε 5 επιμέρους ενότητες, από δυσμάς προς ανατολάς :
Την ενότητα με το δημαρχειακό μέγαρο, την ενότητα με το μνημείο υπέρ των πεσόντων της εθνικής αντίστασης, ταυτήν με το υπαίθριο αμφιθέατρο μουσικών εκδηλώσεων (νέα χρήση). και αυτήν στη οποία υπάρχει η δημοτική αστυνομία και τέλος αυτήν όπου βρίσκεται το μνημείο του απελευθερωτή της Βενεζουέλας Σιμόν Μπολιβάρ.
Προτείνεται η χρήση του υπαίθριου αμφιθεάτρου, στη θέση όπου βρισκόταν το κτίριο της Τεχνικής Υπηρεσίας του δήμου. Στη θέση αυτή υπάρχει έντονη υψομετρική διαφορά η οποία μπορεί να αξιοποιηθεί από το αμφιθέατρο.
Πλατεία Κατράκη
Στην πλατεία Κατράκη προτείνεται η φύτευση οπωροφόρων δέντρων (πορτοκαλιές, λεμονιές, μηλιές, ροδιές), και προστίθεται μία στεγασμένη έκθεση βιβλίου η οποία διασχίζει διαγώνια την Πλατεία. Όλα αυτά συμβάλλουν στο να  μεταμορφωθεί η Πλατεία, από έναν απλώς μεταβατικό χώρο σε έναν ενδιαφέροντα χώρο περιπάτου.
Πλατεία Α
Στην Πλατεία αυτή προτείνεται η δημιουργία ενός μικρού βοτανικού κήπου με μεσογειακά φυτά και βότανα.


Η πρόταση μας ολοκληρώνεται με τη δημιουργία δύο σημαντικών κτιρίων: Του προτεινόμενου οικολογικού κέντρου για την προστασία των θαλασσίων ειδών, καθώς και του νέου κτιρίου για το κέντρο διάσωσης των χελωνών.
Οικολογικό κέντρο για την Προστασία των θαλασσίων ειδών
Η πρόσβαση στο οικολογικό (ή πολιτιστικό κέντρο) γίνεται μέσω δύο μονοπατιών διαμορφωμένων με deck. To ένα είναι παράλληλο με τις γραμμές του τραμ, και το δεύτερο παρακολουθεί το όριο της μαρίνας. Η είσοδος του κτιρίου βρίσκεται στην προέκταση του μονοπατιού προς τη μαρίνα. Ο άξονας του μονοπατιού ορίζει και σηματοδοτεί τα όρια του κτιρίου του κέντρου διάσωσης, ουσιαστικά δηλαδή αρθρώνει ως «ραχοκοκαλιά» και τα δύο κτίρια.
Το κτίριο αποτελείται από δύο ισότιμες μεταξύ τους λειτουργικές ενότητες οι οποίες αρθρώνονται εκατέρωθεν από έναν κεντρικό διάδρομο. Το γεγονός αυτό επιτρέπει την ανεξαρτητοποίηση των χώρων της περιοδικής έκθεσης, του καφέ και του αμφιθεάτρου, από το χώρο της μόνιμης έκθεσης. Ο γυάλινος αυτός κεντρικός διάδρομος, στον οποίο βλέπουν όλοι οι κύριοι χώροι, παρέχει πρόσβαση στο αίθριο του οικολογικού κέντρου (ο οποίος αποτελεί και την εκτόνωση της μόνιμης έκθεσης).
Η πρώτη χωρική ενότητα, η βόρεια δηλαδή πτέρυγα του κτιρίου αποτελείται από τους χώρους της μόνιμης έκθεσης, της υποδοχής, της βιβλιοθήκης και του καταστήματος με τα αναμνηστικά είδη. Η βόρεια πτέρυγα αποτελείται και από έναν μικρότερο όγκο – προσάρτημα, που στεγάζει τις διοικητικές και βοηθητικές λειτουργίες, στο δυτικότερο τμήμα της. Η νότια πτέρυγα, από την άλλη, αποτελείται από τους χώρους της περιοδικής έκθεσης, του καφέ και του αμφιθεάτρου. Προβλέπεται δε υπαίθριος χώρος στάθμευσης στην πίσω, δυτική πλευρά του κτιρίου (λιγότερο προνομιούχος θέση).
Το κτίριο εκτός από ισόγειο διαθέτει και υπόγειο χώρο, στον οποίο τοποθετούνται οι απαραίτητες βοηθητικές χρήσεις για τη συντήρηση των ενυδρείων, κ.ο.κ.
Νέο κτίριο κέντρου διάσωσης χελωνών του συλλόγου Α.Ρ.Χ.Ε.Λ.Ω.Ν.
Όσον αφορά το νέο κτίριο του κέντρου διάσωσης, πρόκειται για ένα απλό κτίριο σχήματος Γ, το οποίο στρέφεται προς τη θάλασσα, ορίζοντας έναν υπαίθριο χώρο ο οποίος προστατεύεται από το δρόμο. Η προσπέλαση στο κτίριο γίνεται από μία πορεία ευρισκόμενη στη νοητή προέκταση του μονοπατιού που οδηγεί στην είσοδο του οικολογικού κέντρου. Η είσοδος τοποθετείται στην κορυφή του «Γ». Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα χώρο αναμονής απ’ όπου κατευθύνεται, είτε στους χώρους για το κοινό και τη διοίκηση, είτε στους χώρους των χελωνών και του νοσηλευτικού προσωπικού. Ο κεντρικός χώρος εκτονώνεται στον εσωτερικό υπαίθριο χώρου του κέντρου διάσωσης. Στο κέντρο διάσωσης χελωνών προβλέπεται ένας δρόμος στο πίσω, ανατολικό τμήμα, για την τροφοδοσία.


Το κτίριο του οικολογικού κέντρου έχει μεταλλικό φέροντα οργανισμό. Στο χώρο της μόνιμης έκθεσης, ένεκα των ενυδρείων, υπήρξε απαίτηση για μεγάλα ανοίγματα (της τάξης των 14 μέτρων). Έτσι έχουμε έναν ελαφρύ φορέα που διαμορφώνεται από δικτυωτές δοκούς ενωμένες κατά τη μία διεύθυνση. Η δυνατότητα για μεγάλα ανοίγματα σε συνδυασμό με τον ελαφρύ φορέα εξασφαλίζουν την περιφερειακή θέαση των ενυδρείων από τον επισκέπτη της έκθεσης.