Δ015.21 | Τυπολογίες της Απόλαυσης | Μετασχηματίζοντας την Κατοίκηση στην Αθηναϊκή Πολυκατοικία


Διπλωματική εργασία: Τυπολογίες της Απόλαυσης | Μετασχηματίζοντας την Κατοίκηση στην Αθηναϊκή Πολυκατοικία
Φοιτήτρια: Ιωάννα Γιαννακοπούλου
Επιβλέπων: Σταύρος Σταυρίδης
Σύμβουλοι: Κώστας Καραδήμας, Ανδρονίκη Μιλτιάδου
Σχολή: Μετσόβιο Πολυτεχνείο, 2021




Η πλειοψηφία των κατοίκων της Αθήνας ζουν, έζησαν ή θα ζήσουν, για μικρότερο ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της ζωής τους σε πολυκατοικίες. Η ιδιαιτερότητα αυτής της τυπολογίας, η αδιαμφισβήτητη κυριαρχία της στο αστικό τοπίο και κυρίως το ιδιόρρυθμο καθεστώς παραγωγής και ιδιοκτησίας της, έχει καταστήσει τις πλέον τετριμμένες περιοχές της πρωτεύουσας αντικείμενο μελέτης στα πανεπιστήμια της Ευρώπης.




Ωστόσο, οι κάτοικοι της πόλης συχνά δυσανασχετούν με το περιβάλλον τους. Οι πολυκατοικίες είναι πολύ γκρι, πολύ μουντές, πολύ μίζερες. Η χάρη των διατηρητέων νεοκλασικών φαντάζει ως μια χαμένη αθωότητα και στο συναπάντημά τους συχνά θα ακουστεί κάποιο παράπονο, όπως: «μα κοίτα πώς θα μπορούσε να είναι η πόλη μας». Η σύγκριση δε με τα τυπικά κτίρια κατοικίας σε διάφορες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες συνήθως αφήνει την Αθήνα ηττημένη στο συλλογικό νου.






Πολλά έχουν γραφτεί προς υπεράσπιση των πολυκατοικιών, κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής διανόησης. Είναι αλήθεια πως η μεταπολεμική οικοδομική δραστηριότητα, καθώς και οι ιδιαίτερες συγκυρίες της εποχής, κατέστησαν εφικτή την απόκτηση ενός ιδιόκτητου διαμερίσματος σε μεγάλο μέρους του πληθυσμού, που συσσωρευόταν στην Αθήνα από τη δεκαετία του ‘50 και έπειτα. Παράλληλα, η ειλικρίνεια της κατασκευής της πολυκατοικίας και η -μάλλον ασαφής- αναφορά της στις αρχές του μοντέρνου κινήματος έχουν οδηγήσει τον αρχιτεκτονικό κλάδο να εκτιμά βαθιά τον ταπεινό αυτό τύπο και πολλές φορές να χαιρετίζει τη διαδικασία παραγωγής του ως μία πράξη αυτοβοήθειας. Αξίζει φυσικά να αναφερθεί πως πλήθος αρχιτεκτόνων έχουν συνεισφέρει στο διάλογο με ιδιαίτερα αξιόλογα δείγματα πολυκατοικιών. Δυστυχώς (ή ευτυχώς;) αυτά δεν αποτελούν την πλειοψηφία.




Η πρώτη θέση αυτής της διπλωματικής είναι πως το ζήτημα δεν είναι αισθητικό. Η τυπική πολυκατοικία δεν αναγνωρίζεται ως «άσχημη» ή «όμορφη», αλλά ως ένας περίτεχνος μηχανισμός εξουσίας και διαχείρισης της πόλης και του πληθυσμού της. Γίνεται ο ισχυρισμός πως μόνο υπό το πρίσμα αυτής της ανάγνωσης μπορούν να εντοπιστούν τα σαθρά σημεία στο χώρο, καθώς και το λανθάνον δυναμικό που εμπεριέχει ο τύπος.






Αντιπαροχή, διαμέρισμα, ρετιρέ, ακάλυπτος, οικόπεδο, δώμα, γκαρσονιέρα, couranglaise, εργολάβος, έρκερ, διάρι, bétonarmé, πιλοτή, φωταγωγός. Ένα ολόκληρο λεξιλόγιο αναπτύχθηκε γύρω από τη διαδικασία παραγωγής του νέου μοντέλου. Κάθε λέξη, πέρα από τη σαφή αναφορά σε στοιχεία, πρωταγωνιστές και διαδικασίες του χώρου, φέρει πολιτικά, οικονομικά και ταξικά σημαινόμενα. Η πολυκατοικία κατέληξε να είναι το σύμβολο μιας πολυσύνθετης οικονομικής συναλλαγής, μιας ταξικής ανάβασης, η μετουσίωση του μεταπολεμικού κοινωνικού συμβολαίου.






Η Αθήνα κατηγορείται ως μια πόλη χαοτική. Οι πολυκατοικίες την καθιστούν τέτοια. Η ατομική ιδιοκτησία, η αίσθηση πως ένα αντικείμενο ανήκει - σχεδόν με μεταφυσικό τρόπο - αποκλειστικά σε έναν κάτοχο, αποτελεί τον πλέον απαράβατο νόμο, το θεμέλιο λίθο της καπιταλιστικής κοινωνίας και κατά συνέπεια δημιουργεί ορισμένες αντιλήψεις για το χώρο στους χρήστες του. Το ιδιόκτητο διαμέρισμα είναι ιερό. Οι κοινόχρηστοι χώροι είναι τουλάχιστον άσχετοι, μια διεκπεραίωση, μια αναγκαία κατάσταση για το διάβημα από την ιδιωτική σφαίρα στη δημόσια. Η συνείδηση του συνόλου εξαφανίζεται, καθώς δορυφορικά πιάτα, κεραίες, θερμοσίφωνες και απολήξεις κλιματιστικών κοσμούν αλλοπρόσαλλα το αστικό τοπίο.




Η Αθήνα υμνείται ως μια πόλη βαθιά μοντέρνα. Οι πολυκατοικίες την καθιστούν τέτοια. Η νομοθεσία που καθόρισε το μηχανισμό παραγωγής του κτισμένου περιβάλλοντος, και συγκεκριμένα ο Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός του 1955, δημιούργησε μια τομή στη διαχείριση του χώρου, θέτοντας ως κατευθυντήριες γραμμές αφενός τη μέγιστη οικονομική εκμετάλλευση και αφετέρου την ποσοτικοποίησή του μέσα από τύπους, πρωτόκολλα, ποσοστά και μαθηματικά μοντέλα. Η νεωτερικότητα είχε έρθει για να μείνει.






Η λύση δε θα μπορούσε ποτέ να είναι το γκρέμισμα των πολυκατοικιών. Ούτως ή άλλως, η πολυκατοικία αντανακλά πολύ περισσότερα πράγματα από τον τόπο διαμονής της πλειοψηφίας των κατοίκων της πρωτεύουσας. Η τυπολογία αυτή αντικατοπτρίζει ένα ολόκληρο κοινωνικό σύστημα, εμπεριέχει μέσα της όλες τις κοινωνικές ανισότητες, καθώς και το δυναμικό ανατροπής τους. Το ερώτημα που θέτει αυτή η διπλωματική είναι εάν είναι εφικτό, εντός αυτού του πολυσυζητημένου και πολύπλοκου τύπου, να υπάρξει ένα αντιπαράδειγμα διαβίωσης. Ο στόχος της είναι η αναδιάταξη της υπάρχουσας δομής σε κάτι το χειραφετητικό.






Τι είναι πιο ισχυρό κίνητρο από την ατομική ιδιοκτησία; Τι θα έκανε τον κάτοικο να απαρνηθεί την ιδιωτική θέση parking και να συμφωνήσει στο μοίρασμα, τη συνύπαρξη και την αποδοχή της συλλογικότητας; Η δεύτερη θέση αυτής της διπλωματικής είναι πως η έμφυτη αναζήτηση της απόλαυσης, του παιγνιώδους, η επιθυμία και το φαντασιακό, η ανάγκη όλων μας για άχρηστα και περιττά πράγματα που δε θα μπορέσουν ποτέ να ταξινομηθούν σε παρωχημένες αντιλήψεις περί απόδοσης, μπορούν να βοηθήσουν στην αναζήτηση ενός άλλου τρόπου αστικής διαβίωσης.

Μπορεί όμως να σχεδιαστεί η απόλαυση; Γίνεται να μετασχηματιστεί μια πολυκατοικία σε παιγνιώδη ετεροτοπία της συν-κατοίκησης; Πόση σημασία έχουν τα άχρηστα πράγματα στην καθημερινότητά μας;

Και επιτέλους, χωράει μια τσουλήθρα στον ακάλυπτο;

Διαβάστε ολόκληρο το τεύχος της διπλωματικής εδώ.
______________________________________________________________________________________________________________

Diploma thesis: Typologies of Pleasure | Transforming Habitation in the Athenian Polykatoikia
Student: Ioanna Yiannakopoulou
Supervisor: Stavros Stavrides
Advisors: Kostas Karadimas, Androniki Miltiadou
University: School of Architecture, National Technical University of Athens

The diploma project presented was conducted from 2018 to 2020, in kamarini 11 of Michanourgio.

It began as an effort to intertwine two seemingly unconnected threads: that of Pleasure and that of Polykatoikia. Through an extensive study of play theory, as well as the history of the building typology, the understanding and definition of both, at a satisfactory level, was attempted.

By completing the research, play was defined as the useless, the one that doesn’t respond to productivity indexes and doesn’t aim to maximise performance. At the same time, polykatoikia was recognized as a power apparatus that was a product and at the same time reproduced the hierarchical relations within the contemporary greek society.

A search for representative samples of the aforementioned building type followed, in order to implement the proposal on existing athenian structures. The long trajectory of the tracing tried to follow to the maximum degree an orthological eliminating process, from the larger area of the urban complex to Kato Patisia.

From this neighbourhood two pairs of buildings were selected, which were later drawn in detail in their existing condition and analysed critically, for better understanding of their structure. The engagement with pairs had as ultimate goal the creation of an expandable system, which would function based on the principle of synergy.

The ploy for the intervention to the two pairs was found in the form of spatial analogues. Specifically, the seven rooms of a typical apartment were respectively translated to seven spatial analogues. The spatial qualities of the analogues guided the design of the new living spaces.

The basic intentions of the proposal were the potential generalization of the intervention principles and the thoughtful approach towards the existing structure, both on an architectural and a structural level, aiming to highlight its unique characteristics. The spatial atmospheres played an important role in the redesign, as well as in the function of the redefined rooms as causes for socialization, emancipation and liberation.

tl;dr: The diploma project that will unfold in the following pages constitutes an experiment, which attempts to trace another way of habitation in the urban landscape, defined not by standardized needs, but by pleasure and play.