Τίτλος: Αποκατάσταση και Επανάχρηση του κτιριακού συγκροτήματος της Εταιρείας Τροχιοδρόμων και Ηλεκτροφωτισμού στη Θεσσαλονίκη - Δημιουργία πλατείας του Ντεπώ - Δίκτυο εναλλακτικής οικονομίας
Φοιτήτριες: Βουκλαρή Ελένη, Κοροξενίδου Μαριάνθη
Επιβλέποντες Καθηγητές: Α. Πρέπης, Γ. Παπαγιαννόπουλος, Γ. Πατρίκιος
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή Ξάνθης, Δ.Π.Θ.
Ημερομηνία υποστήριξης εργασίας: Ιούνιος 2016
Η εμφάνιση και κατασκευή του πρώτου τραμ στη Θεσσαλονίκη συγκαταλέγεται στα εκσυγχρονιστικά μέτρα (περίοδος Τανζιμάτ) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά το τέλος του 19ου αιώνα. Στόχος του έργου του πρώτου τραμ είναι η μεταφορά επιβατών και εμπορευμάτων από το Σιδηροδρομικό σταθμό μέχρι τους μύλους Αλλατίνη σχηματίζοντας διακλαδώσεις. Η λειτουργία του τραμ ξεκινάει στις 8 Μαΐου 1893 ενώ μέσα στα επόμενα δύο χρόνια αποπερατώνονται έργα επέκτασής του προς τα ανατολικά και τότε η γραμμή φτάνει μέχρι το Ντεπώ, όπου και μεταφέρθηκαν οι εγκαταστάσεις, η αποθήκη των οχημάτων , οι στάβλοι -του αρχικά ιππήλατου τραμ- και τα γραφεία της εταιρείας, ο σχεδιασμός των οποίων αποδίδεται στον αρχιτέκτονα P. Arrigoni.
Το υπό μελέτη κτιριακό συγκρότημα αποτελούσε το μηχανοστάσιο (Depot) της Εταιρείας Τροχιοδρόμων και Ηλεκτροφωτισμού, μέχρι την αποξήλωση των γραμμών του τραμ και την αντικατάσταση του από τον Οργανισμό Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης (Ο.Α.Σ.Θ.) το 1954. Από το 1957 μέχρι και τον Οκτώβριο του 2013 στεγάζονταν η Υποδιεύθυνση Τεχνικών Εφαρμογών Βορείου Ελλάδος της Ελληνικής Αστυνομίας μέχρις ότου ο χώρος παραδόθηκε στο Δήμο Θεσσαλονίκης.
Όλο το συγκρότημα χαρακτηρίστηκε με ΦΕΚ 446Β/14-6-1994 ως «Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο» με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού και επιπλέον ορίζεται ζώνη προστασίας με όρια τα ίδια όρια του οικοπέδου για την προβολή και ανάδειξη των κτιρίων, καθώς πρόκειται για σημαντικά κτίρια της νεώτερης αστικής υποδομής και αποτελούν σημείο αναφοράς και σημαντική μαρτυρία για την πολεοδομική ανάπτυξη της πόλης προς τα ανατολικά.
Το οικόπεδο έχει έκταση 12.905,04 τμ και βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του πολεοδομικού συγκροτήματος εντός των ορίων του Δήμου Θεσσαλονίκης. Περικλείεται στο οικοδομικό τετράγωνο μεταξύ των οδών Βασιλίσσης Όλγας-Νέστορος Τύπα-Γεωργίου Παπανδρέου και Π. Δημητρακοπούλου. Συγκεκριμένα η είσοδος του οικοπέδου βρίσκεται επί της οδού Βασιλίσσης Όλγας και αποτελεί μοναδικό σημείο όπου επιτρέπεται η οπτική επαφή του διερχόμενου κατοίκου με το εσωτερικό του οικοπέδου, καθώς περιβάλλεται από πέτρινο τοίχο περιμετρικά ο οποίος διακόπτεται μόνο στο σημείο της εισόδου. Η δυτική πλευρά του υπό μελέτη χώρου εφάπτεται με το σχολικό συγκρότημα του 14ου Λυκείου-21ου Γυμνασίου Θεσσαλονίκης, ενώ στο βόρειο τμήμα οριοθετείται από την ύπαρξη μικρού ρέματος παράλληλα με την πορεία του πεζοδρόμου (Ν. Τύπα). Η περιοχή χαρακτηρίζεται από έντονη παρουσία διατηρητέων κτιρίων, όπως και το συγκρότημα κατοικιών Ουζιέλ επί της Δημητρακοπούλου, που αρχικά προοριζόταν για τη στέγαση των εργαζομένων της Εταιρείας Τροχιοδρόμων. Σε κοντινή απόσταση βρίσκονται το συγκρότημα Αλλατίνη, οι αθλητικές εγκαταστάσεις του Ποσειδωνίου και το Μέγαρο Μουσικής.
Μέχρι στιγμής δεν έχει πραγματοποιηθεί καμία δράση για την αποκατάσταση των κτιρίων και του υπαίθριου περιβάλλοντα χώρου. Αντιθέτως τα κτίρια έχουν υποστεί βλάβες όχι μόνο από την πάροδο του χρόνου και την εγκατάλειψη, αλλά και από τη βαριά χρήση που τους αποδόθηκε από την Ελληνική Αστυνομία όταν επήλθε σε αυτή η ιδιοκτησία, ως χώρο επισκευής και στάθμευσης οχημάτων. Από τα εύφλεκτα υλικά που βρίσκονταν στον χώρο των επισκευών προκλήθηκε πυρκαγιά (στην αποθήκη 5) με αποτέλεσμα την κατάρρευση της στέγης. Επιπλέον η Διεύθυνση της Αστυνομίας έχτισε ορισμένα βοηθητικά κτίσματα τα οποία στην τελική πρόταση καθαιρούνται καθώς πρόκειται για ευτελείς κατασκευές που στέγαζαν προσωρινές χρήσης της Ε.Α.
Στόχος της αποκατάστασης του Ντεπώ είναι να διασωθεί ένας χώρος άμεσα συνδεδεμένος με την ιστορία και την πολεοδομική ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης στα ανατολικά. Πέρα όμως από τη μνήμη επιχειρούμε να δημιουργήσουμε μια πλατεία με ποικίλες χρήσεις στα κτίρια που την περικλείουν ώστε να απευθύνεται σε ευρύ σύνολο του πληθυσμού.
Προτείνεται ο χώρος να λειτουργήσει με βάση ένα δίκτυο εναλλακτικής οικονομίας το οποίο δίνει τη δυνατότητα στην τοπική κοινωνία να συμμετέχει με ένα τρόπο που απαντά στις ανάγκες της ποικιλοτρόπως. Το κτιριακό συγκρότημα του Ντεπώ μπορεί να λειτουργήσει ως χωρική έκφραση ενός συστήματος εναλλακτικής οικονομίας όπου οι πολίτες δημιουργούν οι ίδιοι ευκαιρίες απασχόλησης και δίνουν αξία σε προϊόντα και υπηρεσίες, απαλλαγμένη από την έννοια του κέρδους, βασισμένη στην αλληλεγγύη και τη συμμετοχή.
Σκοπός της επανάχρησης του κτιριακού συνόλου του Ντεπώ είναι η δημιουργία μιας πλατείας για τη γειτονιά η οποία θα πλαισιώνεται από το υπάρχον αλλά και από νέο κτιριακό δυναμικό. Η διάταξη των υπαρχόντων κτιρίων επιτρέπει τη δημιουργία πλατείας κεντρικά του θέματος. Επιλέχθηκε λοιπόν η πλατεία να δημιουργηθεί κεντρικά και σε υποβάθμιση, δημιουργώντας έτσι ένα εξωτερικό αμφιθέατρο-κερκίδες που την πλαισιώνουν και χρησιμοποιώντας την υψομετρική αυτή διαφορά προστίθεται στο χώρο η αίθουσα πολλαπλών χρήσεων.
Οι βασικές χαράξεις της πλατείας είναι και αυτές που δίνουν τη βασική πορεία μέσα στο χώρο-ξεκινώντας από τη βασική υφιστάμενη είσοδο επί της Β. Όλγας και στρέφοντας την πορεία στη συνέχεια περιμετρικά της πλατείας. Βασική απόφαση είναι επιπλέον η εισαγωγή και ενδυνάμωση του πράσινου χώρου επί του ρέματος μέσα στην πλατεία. Αυτό επιτυγχάνεται με την κατεδάφιση τμήματος του περιμετρικού τοίχου στο βόρειο τμήμα. Κατεδαφίζοντας και άλλα σημεία του τοίχου προσδίδεται ο ανοιχτός χαρακτήρας στο χώρο, καθώς πλέον είναι δυνατή η προσπέλασή του από όλες τις πλευρές του και επιπλέον επιτρέπεται η οπτική επαφή του περιπατητή, Επιπλέον εκτός της κεντρικής πλατείας κάθε κτίριο στεγάζει διαφορετικές χρήσεις και σχεδιάζεται ο δικός του χώρος εκτόνωσης σύμφωνα με τις ιδιαίτερες ανάγκες που προκύπτουν.
