Τίτλος: ‘Τα εν οίκω εν δήμω’
Υπότιτλος: Σχηματισμοί κοινωνικής οικειότητας στο δημόσιο χώρο
Φοιτήτριες: Μαρίζα Δαούτη, Νατάσα Λέκκου
Επιβλέποντες καθηγητές: Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Σταύρος Σταυρίδης
Σύμβουλος: Παναγιώτης Βασιλάτος
Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Μάρτιος 2016
 |
| Χάρτης τον δημόσιων χώρων στο κέντρο της Αθήνας |
τα εν οίκω εν δήµω = µεταφέρω οικείες δραστηριότητες, δηλαδή δραστηριότητες που έχω συνηθίσει να κάνω στο σπίτι µου στο δηµόσιο χώρο
Η διπλωματική εργασία αναπτύσσεται ως μια ερευνητική διαδικασία, η οποία θεμελιώνεται στην αντίφαση δημόσιο - ιδιωτικό, και μελετά το πως η έκχυση μιας συμβατικά ιδιωτικής πράξης στο δημόσιο μπορεί να αναιρέσει, να επεκτείνει και να διατείνει καθιερωμένα όρια κοινωνικής ανοχής. Χώροι από το σπίτι (= οικείοι), μεταφράζονται σε ένα αστικό/ δημόσιο ανάλογο που δίνει τον απαραίτητο χώρο και χρόνο για ανάπτυξη σχέσεων οικειοποίησης, προσδίδει μια νέα διάσταση στην εμπειρία του δημόσιου χώρου και επιχειρεί να ανατρέψει την αντίληψη των χρηστών για το τι είναι “δημόσιο”.
 |
| Εφήμερες κατασκευές: Κρεβάτι |
 |
| Εφήμερες κατασκευές: Λουτρό |
 |
| Εφήμερες κατασκευές: Ουρητήριο |
Ξεκινώντας από αυτήν την προβληματική, οδηγηθήκαμε στην εφεύρεση ενός καινούριου εξοπλισμού για την πόλη, ο οποίος μεταφράζει και μεταφέρει στο δημόσιο χώρο τρεις βασικές δραστηριότητες που έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε ιδιωτικές. Οι τρεις πράξεις, εκφράζονται με τρία ρήματα: κοιμάμαι, πλένομαι και πηγαίνω τουαλέτα (ουρώ ή αφοδεύω). Μια υποτυπώδης έκφραση τους, είτε ως δομικό στοιχείο, είτε ως εφήμερη και πιθανώς μη προβλεπόμενη χρήση, ήδη υπάρχει στον δημόσιο χώρο, ενώ παράλληλα πρόκειται για δραστηριότητες καθαρά εσωστρεφείς που υποδηλώνουν την άρση μιας άμυνας και συνδέονται με μια τάση εσωτερίκευση και στοχασμού, κατά την οποία κάποιος μένει μόνος του. Το να είναι κανείς μόνος του, είναι κάτι που κυρίως συμβαίνει στο σπίτι, ωστόσο εμείς προσπαθήσαμε να εφεύρουμε τρόπους ώστε αυτό να συμβεί στο δημόσιο χώρο. Ψάξαμε δηλαδή, να βρούμε την ατομικότητα στο συλλογικό, το πώς μπορεί να είναι κανείς μόνος μεταξύ των άλλων. Αυτή την ιδιάζουσα συνθήκη που προκύπτει, δηλαδή την έκθεση του μύχιου και ιδιωτικού στη σφαίρα του συλλογικού και του δημόσιου, επιλέξαμε να την αποκαλούμε 'κοινωνική οικειότητα’.
 |
| Μόνιμες κατασκευές: Χώρος ύπνου – κάτοψη |
Το φόντο ανάπτυξης αυτής της έρευνας αποτελεί το αθηναϊκό αστικό τοπίο, και συγκεκριμένα το κέντρο της Αθήνας, το οποίο, ως ένα αστικό περιβάλλον μεγάλης πολυπλοκότητας σε κοινωνικό και πολεοδομικό επίπεδο, αποτέλεσε καθ’ όλη τη διάρκεια της μελέτης ένα συνεχές σημείο αναφοράς έτσι ώστε η κριτική αναμέτρηση με αυτό δημιουργεί ή αποκλείει επιλογές σχεδιασμού, υπενθυμίζει το στόχο και διορθώνει τυχόν αποκλίσεις από αυτόν. Οι αρχικές προσωπικές καταγραφές της αθηναϊκής αστικής καθημερινότητας, μας έδωσαν τα ερεθίσματα, ώστε να αναπτύξουμε το σενάριο μας, το οποίο τελικά αποστασιοποιείται από μια λογική επέμβασης σε περιοχές συγκεκριμένες (site specific), και στοχεύει περισσότερο στην διατύπωση μιας στρατηγικής. Παράλληλα, προέκυψε μια κρίσιμη παρατήρηση η οποία καθόρισε την πορεία της σχεδιαστικής διαδικασίας: η ζωή στην πόλη δεν κινείται πάντοτε κατά τις συμβάσεις. Τυχαία γεγονότα, αυθόρμητες συγκεντρώσεις, οργανωμένες εκδηλώσεις, πολιτικά, πολιτιστικά, αθλητικά γεγονότα μεταστρέφουν περιοδικά το δημόσιο χώρο. Αν και εξαιτίας της τυχαιότητας και της παροδικής διάστασης αυτών των δραστηριοτήτων δεν μπορούμε να θεωρήσουμε πως αποτελούν μετρήσιμα στοιχεία του δημόσιου χώρου, ωστόσο έχουν μια ιδιαίτερη δυναμικότητα, ώστε να επηρεάζουν την αντίληψη των χρηστών και να υφαίνουν σταδιακά σχέσεις οικειοποίησης με χώρους κατά τ’ άλλα ‘κενούς’. Προσθέτοντας αυτήν την παρατήρηση στην πολεοδομική και χωρική ανάλυση, αναδείχθηκε η διττή φύση της ενεργοποίησης του δημόσιου χώρου κατά το χρονικό άξονα: η μόνιμη και η εφήμερη. Η μόνιμη, αφορά τη συμβατική ροή των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην πόλη, ενώ η εφήμερη αφορά σε έκτακτες ενεργοποιήσεις του δημοσίου χώρου έντονης ανθρώπινης δραστηριότητας που οφείλονται σε παροδικά και προσωρινά φαινόμενα. Η διχοτόμηση αυτή εφαρμόζεται στη σχεδιαστική διαδικασία, έτσι ώστε, τα αρχικά τρία ρήματα, οι τρεις πράξεις, να γίνουν τελικώς έξι πράγματα.
 |
| Μόνιμες κατασκευές: Χώρος ύπνου – τομή και όψη |
Συνεπώς, κάθε ρήμα έχει δύο εκδοχές, μια εκδοχή μόνιμης και μία εφήμερης κατασκευής. Η μόνιμη αποτελεί μορφολογικά μια εξέλιξη της αντικειμενικά μικρότερης και μοναδιαίας εφήμερης. Το ντουζ γίνεται λουτρό, το ουρητήριο γίνεται τουαλέτες, και το κρεβάτι γίνεται ύπνος. Μόνιμες και εφήμερες έχουν κοινά στοιχεία κατασκευής, υλικών και τοποθέτησης. Αντίστοιχα, τα εργαλεία και οι στόχοι του σχεδιασμού, που αφορούν καθολικά τον προτεινόμενο εξοπλισμό και πάντοτε υπό το πρίσμα της συνεχούς επαναδιαπραγμάτευσης του ορίου ανάμεσα στο ιδιωτικό και στο δημόσιο, είναι:
 |
| Μόνιμες κατασκευές: Λουτρά – κάτοψη |
η σωματομετρία
– μικρή κλίμακα κοντά στο ανθρώπινο σώμα, ώστε ο χώρος να περικλείει ευχάριστα το “εύθραυστο σώμα” κατά τις μύχιες πράξεις
οι φιλόξενοι χώροι
– απλότητα σε υλικά και στη μορφή, ώστε ο χώρος να γίνεται εύκολα αποδεκτός και αναγνωρίσιμος και να παρακινεί την κατοίκηση του
η ευκαιρία για παραμονή
– επέκταση των δραστηριοτήτων που συνήθως περιορίζονται στα ελάχιστα δυνατά τετραγωνικά κάλυψης στο σπίτι
η συμμόρφωση ως προς την πόλη
– αφενός, διακριτική παρουσία που δε προσβάλλει, αλλά προσθέτει ήπια μια νέα δυναμική, αφετέρου όσο το δυνατόν μικρότερο αποτύπωμα και δυνατότητα αναστρεψιμότητας
 |
| Μόνιμες κατασκευές: Λουτρά – τομές |
Οι εφήμερες κατασκευές ανταποκρίνονται σε έκτακτες και έντονες ενεργοποιήσεις του δημοσίου χώρου, όπως υπαίθρια πάρτυ, συναυλίες, λαϊκές, πορείες, αθλητικά δρώμενα, αλλά και σε άλλου τύπου παροδικά φαινόμενα όπως η έκτακτη ανάγκη παροχής υπηρεσιών καταλύματος εντός της πόλης. Πρόκειται για τρεις κατασκευές: ένα υπαίθριο κρεβάτι - αιώρα, ένα ουρητήριο ανδρών και γυναικών και ένα μικρό λουτρό, οι οποία μπορούν να συνδυαστούν ή να πολλαπλασιαστούν και τις οποίες μελετήσαμε σε κλίμακα 1:50 έως 1:10.
 |
| Μόνιμες κατασκευές: Τουαλέτες – κάτοψη |
Το δεύτερο μέρος της στρατηγικής σχεδιασμού, αφορά μόνιμες κατασκευές, οι οποίες τοποθετούνται σε δυναμικά ‘κενά’ του μη γραμμικού υπαίθριου αστικού συνόλου, όπως πλατείες, πλατώματα, πάρκα, χώρους πρασίνου. Πρόκειται για επεμβάσεις μικρής κλίμακας, οι οποίες έχουν σκοπό, συμπληρώνοντας κενά στους δημόσιους χώρους της πόλης, να δώσουν ευκαιρία για εναλλακτικές χρήσεις του δημόσιου χώρου στους κατοίκους της πόλης. Για κάθε δραστηριότητα αναπτύχθηκε ένας σχηματισμός, και όχι μια στατική μορφή της επέμβασης, ο οποίος παράχθηκε από μονάδες, οι οποίες υπόκεινται σε ορισμένες σχέσεις, τις οποίες όπως αναφέρθηκε ορίσαμε ως εργαλεία σχεδιασμού για να επιτύχουμε τις επιζητούμενες μορφολογικές ποιότητες.
 |
| Μόνιμες κατασκευές: Τουαλέτες – όψεις |
Μετά την ανάπτυξη των μοντέλων επέμβασης, επιστρέψαμε στην πόλη προκειμένου να μελετήσουμε την προσαρμοστικότητα των κατασκευών και τον τρόπο που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη δεδομένη κατάσταση σε διαφορετικές περιπτώσεις δημοσίων χώρων. Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, το πεδίο έρευνας αποτελεί το ευρύτερο κέντρο της Αθήνας, και πιο συγκεκριμένα η περιοχή που ορίζεται από τη λεωφόρο Αλεξάνδρας, τη Βασιλίσσης Σοφίας, την Καλλιρρόης και την Πειραιώς.
 |
| Διαγραμματικός χάρτης των σημείων επέμβασης |
Εξαιτίας του ότι το εύρος των δημόσιων χώρων εμφανίζει διαφορετικό χαρακτήρα και το κοινωνικό υπόβαθρο μεγάλες αποκλίσεις, πρόκειται για ένα πεδίο που δύσκολα μπορεί να κατηγοριοποιηθεί. Γι’ αυτό το λόγο, εξετάσαμε στο σύνολο του δημόσιου χώρου υπό το πρίσμα του ‘χώρου για επέμβαση’. Κατά πόσο δηλαδή μένει χώρος, είτε πρόκειται για αντικειμενικό χώρο, δηλαδή έκταση, είτε αν μένει χώρος εξαιτίας των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα, για να επέμβουμε. Έχοντας ως κριτήριο την αναλογία της σχέσης έκτασης και χρήσης, καταλήξαμε σε ένα σύνολο δυνητικών τόπων κατάλληλων για επιμέρους επεμβάσεις. Από αυτούς δειγματοληπτικά επιλέξαμε τέσσερις περιπτώσεις για να εξετάσουμε το σύστημα, ώστε να μπορέσουμε δηλαδή να μελετήσουμε με απτό τρόπο τις δυνατότητες ανάπτυξης και προσαρμογής.
 |
| Χώρος ύπνου και λουτρά στην πλατεία Κουμουνδούρου |
 |
| Τουαλέτες στην πλατεία Ελπίδος |
Οι χώροι που επιλέχθηκαν, θεωρούμε ότι εμφανίζουν ευνοϊκά χαρακτηριστικά για την έρευνα μας, ικανά να παράξουν διαφορετικά δυνητικά αποτελέσματα και είναι η πλατεία Κουμουνδούρου, η πλατεία Κλαυθμώνος, η πλατεία Ελπίδος και το Πάρκο Θησείου. Η εξέταση της εφαρμογής της μεθοδολογίας στα παραπάνω παραδείγματα δημόσιων χώρων, μας βοήθησε παρατηρήσουμε τη πιθανή μεταβολή της ποιότητας του δημόσιου χώρου και τις δυνατότητες οικειοποίησης του μέσα από διακριτικά παρούσες, μικρής κλίμακας επεμβάσεις.
 |
| Λουτρά στο πάρκο Θησείου |
 |
| Τουαλέτες και λουτρά στην πλατεία Κλαυθμώνος |
Link για issuu
