Διπλωματική εργασία: ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ ΚΟΙΝΟ:Αρχαιολογικό Μουσείο Στράτου”
Φοιτητής: Άρης Ράπτης
Επίβλεψη: Σοφία Τσιράκη, Αναπληρώτρια
Καθηγήτρια ΕΜΠ, Τομέας I
Σύμβουλος: Κώστας Καραδήμας,
Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ, Τομέας IV
Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ, Οκτώβριος 2018
“Αφορμή για την επιλογή του εν λόγω θέματος,
αποτέλεσε η αγάπη για τον τόπο όπου μεγάλωσα και η βιωματική μου σχέση με
αυτόν: λόγοι οι οποίοι με κάνουν να αισθάνομαι συν-υπεύθυνος εν όψει των
προβλημάτων που εντοπίζονται στην περιοχή μελέτης... Η παρούσα Διπλωματική
αποτελεί συνέχεια της Ερευνητικής μου εργασίας, και ως σύνολο έχει σκοπό να
απαντήσει σε σύγχρονα προβλήματα ενός “αιώνιου τόπου”...”
Το θέμα της παρούσας Διπλωματικής Εργασίας είναι
ο σχεδιασμός Μουσείου για την αρχαία Στράτο - την μητρόπολη του αρχαίου
Ομοσπονδιακού Κοινού των Ακαρνάνων - και η ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου
σε επίπεδο στρατηγικού σχεδιασμού (masterplan).
Η περιοχή μελέτης, εντός της οποίας προτείνεται
και η τοποθέτηση του νέου Μουσείου, ορίζεται από τον εντός των τειχών
αρχαιολογικό χώρο της Στράτου, τις αρχαίες νεκροπόλεις (νότια και δυτικά εκτός
των τειχών) και το σύγχρονο Δημοτικό Διαμέρισμα της Στράτου, νότια από την
αρχαία οχύρωση.
Πρόκειται για μια περιοχή με μεγάλη τοπογραφική,
αρχιτεκτονική και μορφολογική εξέλιξη μέσα στον χρόνο, τα ίχνη της οποίας
ανάγονται στην Υστεροελλαδική Περίοδο (1600 – 1100 π.Χ.) και φτάνουν ως τους
Νεώτερους Χρόνους. Η Στράτος, χωροθετημένη από τα αρχαία χρόνια σε σημαντική
γεω-στρατηγική θέση, υπήρξε πρωτεύουσα του Κοινού των Ακαρνάνων, γνωρίζοντας
μεγάλη ακμή. Συνδυάζει τον πλούτο της ιστορικής πληροφόρησης με το φυσικό
κάλλος, καθώς εποπτεύει την Ακαρνανική πεδιάδα και τον ρου του πλουσιότερου σε
ύδατα ποταμού της Ελλάδος, τον Αχελώο. Η μακραίωνη χρήση της περιοχής μας παρέχει
σημαντικά στοιχεία για την ιστορία της πόλης, του Ακαρνανικού Κοινού και εν
γένει της Δυτικής Ελλάδος.
Στην πορεία των χρόνων, και περί τι αρχές του
19ου αιώνα, στον μεγαλύτερο λόφο της πάλαι ποτέ κραταιάς μητρόπολης, εκεί όπου
το αρχαίο διατείχισμα ακολουθεί την κατεύθυνση της κορυφογραμμής του, ιδρύεται
ο οικισμός Σουροβίγλι, από Βλάχους της Ηπείρου. Περιηγητές της εποχής
κάνουν λόγο για συνοικισμό με διώροφες λίθινες κατασκευές, για την κατασκευή
των οποίων χρησιμοποιήθηκαν αρχαίοι λίθοι που έκειτο διάσπαρτοι στην ευρύτερη
περιοχή. Ωστόσο, επειδή το Σουροβίγλι αναπτύχθηκε πάνω στα αρχαία οικοδομήματα
τη Στράτου, θεωρήθηκε επιτακτική η ανάγκη απαλλοτρίωσης της έκτασής του και η
μεταφορά του εκτός του αρχαιολογικού χώρου, προκειμένου να διεξαχθούν οι
απαραίτητες έρευνες. Η απαλλοτρίωση και εγκατάλειψη του παραδοσιακού
οικισμού πραγματοποιήθηκε σταδιακά, στα τέλη του 20ου αιώνα, μεταξύ 1960 –
1990. Όπως ήταν αναμενόμενο, το μεγαλύτερο τμήμα του οικισμού κατεδαφίστηκε και
πέρασε και αυτό στην μακραίωνη ιστορία του τόπου. Το ιστορικό υπόβαθρο της εν
λόγω περιοχής, καθώς και η διερεύνηση των σωζόμενων κτισμάτων, αναλύθηκε
εκτενώς στην Ερευνητική μου εργασία, η οποία βασίστηκε στην επιτόπια -
πρωτογενή - έρευνα και σε αναζητήσεις δυσεύρετου υλικού, ελλείψει πηγών, κυρίως
από υπηρεσίες όπως η τοπική ΕΦ.Α.
Έχουμε, λοιπόν, να κάνουμε με έναν ιδιαίτερο
τόπο, ο οποίος αποτελεί “μωσαϊκό” διαδοχικών στρωμάτων της ιστορίας του
ελληνικού πολιτισμού - ένα βιωματικό πέρασμα από την αρχαία εποχή στον
παραδοσιακό οικισμό του 19ου αιώνα και ακολούθως στην σύγχρονη πραγματικότητα. Η
επιστημονική αξία του χώρου αυτού, δεν έγκειται μόνο στην παλαιότητα και τη
διαχρονικότητα της εγκατάστασης, αλλά και στις πληροφορίες που δίνει ο χώρος
για την αρχιτεκτονική, την οργάνωση ζωής και την κοινωνία η οποία αναπτύχθηκε
εκεί.
Σκοπός της παρούσας Διπλωματικής Εργασίας, είναι αφενός ο στρατηγικός χειρισμός
αυτού του τόπου, με χειρονομίες όπως:
- · Χάραξη περιηγητικών διαδρομών και επιλογή κινήσεων
- Δημιουργία σημείων πληροφόρησης, στάσης, θέασης
- Σχεδιασμός αστικού εξοπλισμού (ενημερωτικές επιφάνειες, καθίσματα, στέγαστρα, κτλ)
- Ανάδειξη των μνημείων (αρχαίων και νεωτέρων)
- Αρχιτεκτονικός φωτισμός, κτλ
Αφετέρου, η δημιουργία ενός Μουσείου,
που θα διατηρήσει - αναδείξει την μνήμη του τόπου και θα πληροφορεί -
ευαισθητοποιεί τους επισκέπτες για τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της περιοχής.
Πρωταρχικό ρόλο αποτέλεσε η εξέταση της σχέσης
μεταξύ του αρχαίου κτισμένου περιβάλλοντος, τόσο με το φυσικό τοπίο, όσο και με
τον ερειπιώνα του παραδοσιακού οικισμού, απομεινάρια του οποίου μπλέκονται στο
αρχαίο ανάγλυφο, με σκοπό την ορθή και λειτουργική συνύπαρξη αυτών των
διαδοχικών ιστορικών φάσεων.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ:
Αν και αναφερόμαστε στην “μεγίστη πόλη της
Ακαρνανίας” κατά τον Θουκυδίδη, η σημερινή πραγματικότητα απέχει από την
πρέπουσα εικόνα μιας τόσο σπουδαίας αρχαίας πόλης. Στην περιοχή μελέτης
εντοπίζεται πληθώρα προβλημάτων, τα οποία καθιστούν την επίσκεψη στον
αρχαιολογικό χώρο αδύνατη ή έστω όχι ορθολογική.
Κατά την περιήγηση στον χώρο, αλλά και ύστερα
από στοχευμένες αναζητήσεις, παρατηρούνται τα εξής:
- Μη ολοκληρωμένες απαλλοτριώσεις εντός της
οχύρωσης (πληθώρα αγροτοκτηνοτροφικών παραπηγμάτων επί των μνημείων, αλλοίωση φυσικού/αρχαιολογικού
τοπίου, οπτική όχληση, καταπάτηση και δέσμευση άσκαφτων περιοχών σημαντικής
αρχαιολογικής αξίας, ελεύθερη διέλευση ζώων)
- Απουσία φύλαξης (αρχαιοκαπηλία, βανδαλισμοί)
- Απουσία υποδομών (καμία ενημέρωση - υποδοχή
επισκεπτών)
- Αδημοσίευτες ανασκαφικές έρευνες
- Απουσία φωτισμού
- Μη αποκατεστημένα αρχαιολογικά ευρήματα
(Εικόνα εγκατάλειψης)
- Απουσία χώρου στάθμευσης, σήμανσης και καλού
οδικού δικτύου σε όλο τον αρχαιολογικό χώρο
- Απουσία θεσμοθετημένων ζωνών προστασίας Α + Β
- Απουσία πρόσβασης στον λόφο του Ναού του
Στρατίου Διός
- Εγκατάλειψη των κτισμάτων του παραδοσιακού
οικισμού
- Σύγχρονο χωριό: καμία αναφορά στην τοπική
αρχιτεκτονική (αφιλόξενο ως προς τον επισκέπτη, άγνοια κατοίκων για το μεγαλείο
του τόπου, απουσία υποδομών φιλοξενίας - ενημέρωσης - διανυκτέρευσης)
- Τάση επέκτασης σύγχρονου χωριού προς τον
αρχαιολογικό χώρο
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ:
Ο αρχαιολογικός χώρος της Στράτου, χρήζει άμεσης
“σωστικής επέμβασης”, ως προς την ανάδειξη, διαχείριση, βιωσιμότητα,
λειτουργικότητα και οργάνωσή του. Προτείνονται οργανωμένες πορείες εντός του
αρχαιολογικού χώρου, με επιλεγμένα σημεία στάσης - θέασης - πληροφόρησης -
ανάπαυσης, και άμεσες ενέργειες εξυγίανσης της περιοχής, όπως:
- απομάκρυνση αγροτοκτηνοτροφικών παραπηγμάτων
- απαγόρευση ελεύθερης διέλευσης οικόσιτων ζώων
- συνεχείς καθαρισμοί του χώρου
- οργανωμένη φύλαξη (περιφράξεις, φύλακες,
φωτισμός)
- σήμανση
- χώροι οργανωμένης στάθμευσης
- απαγόρευση διέλευσης Ι.Χ. οχημάτων εντός του
αρχαιολογικού χώρου (παρά μόνο υπηρεσιακών, εκτάκτου ανάγκης και λεωφορείων
κοινού)
Επιπλέον, θεωρείται αναγκαία μια σειρά
μακροπρόθεσμων δράσεων, όπως:
- ένταξη μνημείων σε προγράμματα συντήρησης
- επανέναρξη συστηματικών ανασκαφικών ερευνών
- δημοσίευση ανασκαφών, ευρημάτων και μελετών
- θέσπιση ζωνών προστασίας Α + Β
- αποκαταστάσεις θεάτρου, αγοράς, ναού και
οχύρωσης
- μετατροπή του σύγχρονου χωριού σε φιλόξενο,
τουριστικό τόπο
- καθιέρωση δημοτικής συγκοινωνίας με προορισμό
τον αρχαιολογικό χώρο
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗΣ ΤΟΥ
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ:
- · Εκτός του αρχαιολογικού χώρου
- · Μεταβατικό επίπεδο: δίπολο σύγχρονου + αρχαίου
- · Σύνδεση και ενσωμάτωση του πολεοδομικού ιστού του σύγχρονου χωριού με τον αρχαιολογικό χώρο
- · Γέννηση συνθετικής ιδέας: μουσείο - πέρασμα
- · Ανάδειξη της αρχαίας κεντρικής πύλης - κατεύθυνση του επισκέπτη σε αυτήν
- · Η υψομετρική διαφορά μεταξύ αρχαίου και σύγχρονου τοπίου προσφέρει πανοραμική θέα, χωρίς να επισκιάζει το αρχαίο τείχος: αντιθέτως, το αναδεικνύει
- · Ένταξη στο φυσικό ανάγλυφο: οι συνθετικές χαράξεις γεννιούνται από τις υψομετρικές καμπύλες
- · Αναγνώριση του εγκαταλελειμμένου ΞΕΝΙΑ ως σύγχρονο τοπόσημο
ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ:
“ Η αρχική σύλληψη / συνθετική ιδέα
διαμορφώνεται από την γεωμορφολογία του τοπίου / πλαγιάς, και την πρόθεση
ενσωμάτωσης του κτιριακού όγκου στο φυσικό περιβάλλον...”
ΑΝΑΓΛΥΦΟ > ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ /
ΜΙΜΗΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΧΑΡΑΞΗΣ > ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ > ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟ ΟΡΙΟ
- ΠΕΡΑΣΜΑ (ΑΠΌ ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ)
- · Υπόσκαφο κτίριο / ένταξη στο τοπίο - “μη κτίριο”
- · Χρήση τοιχίων ως συνθετικά εργαλεία
- · Δώμα βατό και φυτεμένο
- · Φυσικός φωτισμός (κάθετες σχισμές στοχευμένου και ελεγχόμενου φωτισμού)
- · Διαμήκης αερισμός (απαγωγή θερμού αέρα)
- · Κλίμακα δημοσίου κτιρίου
- · Γραμμική / καθαρή χειρονομία > μνήμη ίχνους αρχαίου τείχους
- · Μεταβατικό πέρασμα (σύγχρονο >> αρχαίο)
Στην στάθμη εισόδου, φιλοξενούνται οι δημόσιες
χρήσεις του Μουσείου: εκδοτήρια εισιτηρίων, βεστιάριο, ανοιχτό πωλητήριο με
εκθεσιακές επιφάνειες και wc κοινού. Στο κέντρο της κάτοψης τοποθετήθηκε ο
χώρος του αμφιθεάτρου, φιλοξενίας πολλαπλών χρήσεων, με ανεξάρτητη είσοδο για
δυνατότητα χρήσης και σε ώρες εκτός λειτουργίας των εκθεσιακών χώρων. Ένα foyer
με αναψυκτήριο και αποθηκευτικούς χώρους επισκεπτών ολοκληρώνουν λειτουργικά
την κάτοψη. Στο πίσω μέρος του αμφιθεάτρου συναντάμε τις περιοδικές εκθέσεις,
με ευέλικτες γραμμικές επιφάνειες εκθεμάτων, μεταλλασσόμενες ανά περίπτωση.
Η είσοδος στην μόνιμη έκθεση του Μουσείου
πραγματοποιείται μέσω ενός ειδικά διαμορφωμένου μεταβατικού χώρου, αφιερωμένο
στον ποτάμιο Θεό Αχελώο. Μία ράμπα/πέρασμα οδηγεί τον επισκέπτη στην κατώτερη
στάθμη, ενώ ο φυσικός ψαμμιτικός βράχος αποκαλύπτεται μπροστά του, ως το
αρχέγονο υλικό του τόπου. Κοιτώντας στην βάση της ράμπας, μια ειδικά μελετημένη
κατασκευή υποδοχής ύδατος (αναφορά στον ποταμό Αχελώο) δημιουργεί την αίσθηση
παραποτάμιας όχθης. Ο ήχος του νερού εναρμονίζεται με το οπτικό αποτέλεσμα.
Συνειρμικά, όπως και κατά την αρχαιότητα ο Αχελώος λειτουργούσε ως πέρασμα από
την Αιτωλία στην Ακαρνανία, έτσι και στο Μουσείο, ο χώρος αυτός εξυπηρετεί το
πέρασμα στην μόνιμη έκθεση, φιλοξενώντας εκθέματα που βρέθηκαν στον ρου του
ποταμού κατά την εκτροπή του.
Στράτιος Ζεύς: ο βασιλιάς των Θεών και προστάτης
του Κοινού των Ακαρνάνων
Δεν θα μπορούσε να μην δημιουργηθεί ένας ειδικός
χώρος, αφιερωμένος στον Δία, τον προστάτη της περιοχής. Πριν το πέρας της
περιήγησης στην μόνιμη έκθεση, εισερχόμαστε στην αίθουσα του Διός. Χώρος
σκοτεινός, μυστηριακός, ιδιαίτερος, με διπλό ύψος. Το λατρευτικό άγαλμα του
Θεού δεσπόζει στο κέντρο του χώρου, λουσμένο από μια δέσμη φυσικού φωτός μέσω
της σχισμής στην οροφή. Στο φόντο του, το φυσικό φαιοπράσινο ψαμμιτικό πέτρωμα
διεισδύει στον χώρο, κάνοντας την εμπειρία του επισκέπτη πιο δραματική,
ρεαλιστική, απτή. Ήχοι από αρχαιοελληνικά μουσικά όργανα ακούγονται περιοδικά
στον χώρο. Λόγω της ιδιαιτερότητας του εκθέματος, δημιουργήθηκε ένας εξώστης
για την θέαση του χώρου από την υπερκείμενη στάθμη (χώρος περιοδικών εκθέσεων)
καθώς, επίσης, επετράπη και η ελεύθερη θέαση/επίβλεψή του και από τον χώρο του
ανοιχτού πωλητηρίου.
Στην στάθμη αυτή, βγαίνοντας από την μόνιμη
συλλογή, βρίσκεται μια ανοιχτή αποθήκη όπου εκτίθενται αντικείμενα προς
συντήρηση ή εκθέματα που δεν προορίζονται για έκθεση. Πίσω από αυτή, τοποθετήθηκαν
ανεξάρτητοι γραφειακοί χώροι και εργαστήρια συντηρητών, μελετητών και
αρχαιολόγων, όλα με φυσικό φωτισμό (τεχνική cour anglaise) και έξοδο κινδύνου.
Στο βάθος, βρίσκονται αποθηκευτικοί χώροι, βιβλιοθήκη και αρχείο.
Η επικοινωνία μεταξύ των επιπέδων επιτυγχάνεται
τόσο μέσω των ραμπών, όσο και με το κεντρικό κλιμακοστάσιο / ανελκυστήρες, όλα
με φυσικό φωτισμό.
