της
Χαράς Χαρατσάρη
πηγή εικόνας: www.labiennale.org
H Μπιενάλε της Βενετίας ιδρύθηκε το 1895 και πλέον αποτελεί μία από τις πιο γνωστές πολιτιστικές διοργανώσεις στον κόσμο. H 16η στη σειρά για το 2018, έχει ανοίξει τις πύλες της στο κοινό από τις 26 Μαϊου έως τις 25 Νοεμβρίου, με διοργανώτριες τις Yvonne Farrell and Shelley Mcnamara, ιδρυτικά μέλη των Grafton Architects. Το φετινό θέμα συνοψίζεται στην έννοια του “Ελεύθερου Χώρου”, καλώντας τους συμμετέχοντες να εκφράσουν τις σκέψεις τους μέσα από την Αρχιτεκτονική πρακτική.
H Μπιενάλε της Βενετίας ιδρύθηκε το 1895 και πλέον αποτελεί μία από τις πιο γνωστές πολιτιστικές διοργανώσεις στον κόσμο. H 16η στη σειρά για το 2018, έχει ανοίξει τις πύλες της στο κοινό από τις 26 Μαϊου έως τις 25 Νοεμβρίου, με διοργανώτριες τις Yvonne Farrell and Shelley Mcnamara, ιδρυτικά μέλη των Grafton Architects. Το φετινό θέμα συνοψίζεται στην έννοια του “Ελεύθερου Χώρου”, καλώντας τους συμμετέχοντες να εκφράσουν τις σκέψεις τους μέσα από την Αρχιτεκτονική πρακτική.
Ο πρόεδρος της Μπιενάλε, Paolo Baratta, αναφέρει: ''Όπως συνέβη και με τις προηγούμενες διοργανώσεις της Μπιενάλε της Βενετίας, συνεχίζουμε τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ αρχιτεκτονικής και κοινωνίας, καθώς υπάρχει χάσμα, που οδήγησε σε δραματικές αστικές εξελίξεις, όπως η έντονη απουσία δημόσιων χώρων ή η ανάπτυξη άλλων περιοχών που κυριαρχούνται από την αδιαφορία στα προάστια και τις περιφέρειες των πόλεων μας.'' Oι διοργανώτριες Yvonne Farrell and Shelley Mcnamara, επισημαίνουν από την πλευρά τους την ανάγκη να βρεθούν απαντήσεις σε ζητήματα βιωσιμότητας και αειφορίας: ''Η Αρχιτεκτονική είναι ένα δώρο και η Γη είναι ο πελάτης μας''.
Η κριτική επιτροπή, αποτελούμενη από τους Sofía von Ellrichshausen (Πρόεδρος), Frank Barkow, Kate Goodwin, Patricia Patkau, Pier Paolo Tamburelli, απένειμε τον Χρυσό Λέοντα στην εθνική συμμετοχή της Ελβετίας, με τίτλο ''Ηοuse tour''. Η ομάδα αποτελείται από τους Alessandro Bosshard, Li Tavor, Matthew van der Ploeg και Ani Vihervaara. Η βραβευθείσα πρόταση, χαρακτηρίστηκε από τους κριτές ''ως μια συναρπαστική έκθεση που ήταν ευχάριστη κατά την αντιμετώπιση του ζητήματος της κλίμακας στον οικιακό χώρο''. Πιο συγκεκριμένα, εστιάζει στο μη επιπλωμένο εσωτερικό μιας σύγχρονης κατοικίας, αναδεικνύοντας μια ιδιόμορφη λογική της αρχιτεκτονικής αναπαράστασης της βόλτας στο εσωτερικό του σπιτιού. Οι επισκέπτες καλούνται να κάνουν μια περιήγηση στο εσωτερικό του διαμερίσματος. Οι εσωτερικές σκηνές κατασκευάζονται σε μια σειρά από διαφορετικές κλίμακες και συναρμολογούνται, δημιουργώντας μια λαβυρινθώδη ακολουθία εσωτερικών προοπτικών.
Με το βραβείο του ''Χρυσού Λέοντα'' για την ομώνυμη έκθεση, διακρίθηκε ο Αρχιτέκτονας Eduardo Souto de Moura, ''για την ακρίβεια του ταιριάσματος δύο αεροφωτογραφιών, αποκαλύπτοντας τη βασική σχέση μεταξύ αρχιτεκτονικής, χρόνου και τόπου''.
Οι διαφορετικοί τίτλοι των συμμετοχών, αναφέροντας μερικούς, όπως, ''House Tour'', ''Repair'', ''Unbuilding Walls'', ''The school of Athens'', ''Becoming'', ''Horizontal Vertigo'', μαρτυρούν την ποσότητα των εκφάνσεων στην ερμηνεία του ζητήματος του Ελεύθερου Χώρου. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις δίνουν αφορμή για ενδιαφέροντες προβληματισμούς πάνω σε φλέγοντα θέματα της πορείας της Αρχιτεκτονικής και των αξιών που μεταφέρει. Παρακάτω αναλύονται κάποιες χαρακτηριστικές συμμετοχές, συμπεριλαμβανομένης της Ελληνικής πρότασης.
Το Κινέζικο περίπτερο, με επικεφαλή της ομάδας τον Philip F. Yuan και θέμα "Η οικοδόμηση μιας μελλοντικής υπαίθρου", προσπαθεί να διερευνήσει νέες τεχνολογίες και ιδέες για να βελτιώσει τις αγροτικές περιοχές της Κίνας. Ένα ψηφιακά κατασκευασμένο υπαίθριο περίπτερο, με τίτλο, "Cloud Village", έχει δημιουργηθεί εκτός από την εθνική έκθεση, στην Αρσενάλε. Το χωριό από ''σύννεφα'', παρουσιάζει συστροφή στην δομή του, δημιουργώντας έτσι μια διαδοχή ανοιχτών και κλειστών χώρων, κάτω από την στέγη του. Επιδιώκει με αυτό τον τρόπο να μεταφέρει, μια αφαιρετική απόδοση της καθημερινής ζωής στην Κινέζικη ύπαιθρο, όπου τα όρια μεταξύ ιδιωτικής και δημόσιας χρήσης δεν είναι αυστηρά καθορισμένα. Το περίπτερο αποτελεί προκατασκευασμένη παραγωγή. Το κύριο μέρος χωρίζεται σε 50 διαφορετικά στοιχεία εκτύπωσης στο αρχικό στάδιο του σχεδιασμού, σύμφωνα με την εσωτερική κατανομή τάσεων στη δομή. Τα προκατασκευασμένα εξαρτήματα, συμπεριλαμβανομένου του καθίσματος και της βάσης, συσκευάζονται και μεταφέρονται στον εκθεσιακό χώρο της Βενετίας μετά την ολοκλήρωση της προκατασκευής της εκτύπωσης. Η όλη διαδικασία κατασκευής συνοψίζει την διαδικασία παραγωγής στο εργοστάσιο και της επί τόπου συναρμολόγησης.
Η Γερμανική συμμετοχή, με θέμα ''Unbuilding Walls'', απαντά σε τρέχουσες συζητήσεις, σχετικά με τον διαχωρισμό των διαφορετικών εθνών. Οι GRAFT και Marianne Birthler ανακαλύπτουν τις επιδράσεις του διαχωρισμού και την διαδικασία επούλωσης, σαν ένα δυναμικό χωρικό φαινόμενο. Με αναφορά τον ελεύθερο χώρο, αναφέρονται σε παραδείγματα πολεοδομικού και αρχιτεκτονικού σχεδιασμού που απευθύνεται σε ζητήματα διαχωρισμού και ένταξης. Αναλύοντας αρχιτεκτονικά έργα στην πρώην οριοθέτηση των συνόρων, εξετάζεται το ζήτημα του τι συνέβη σε αυτό το πρωτοφανές κενό. Η ετερογένεια των πολλαπλών προσεγγίσεων, τυπολογιών, πρωταγωνιστών και αποτελεσμάτων δείχνει το εύρος των αρχιτεκτονικών συζητήσεων και λύσεων. Λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία του τείχους του Βερολίνου, η έκθεση επίσης θα εξετάσει τα ιστορικά όπως και τα τρέχοντα όρια, πέρα από τη συγκεκριμένη εθνική προοπτική της Γερμανίας. Μια ομάδα δημοσιογράφων ταξιδεύει αυτήν την περίοδο ''σε σύνορα με τείχη'' του κόσμου, για το ''Unbuilding Walls''. Αυτό το έργο παρουσιάζεται και στο γερμανικό περίπτερο.
To RAIA (Βασιλικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής της Αυστραλίας) παρουσιάζει στο περίπτερο της Αυστραλίας το θέμα ''Repair''. Oι καλλιτεχνικοί διευθυντές Mauro Baracco και Louise Wright, από το αρχιτεκτονικό γραφείο Baracco+Wright Architects, σε συνεργασία με την καλλιτέχνη Linda Tegg, επιμελήθηκαν μια πολυαισθητηριακή εγκατάσταση, σχεδιασμένη να διαταράσσει τις συνθήκες προβολής μέσω των οποίων συνήθως γίνεται κατανοητή η αρχιτεκτονική. Δέκα χιλιάδες σχέδια τοποθετούνται μέσα και έξω από το περίπτερο, συμπεριλαμβανομένων 65 ειδών από Δυτικά βοσκοτόπια. Αυτή η συνιστώσα της έκθεσης, με τίτλο ''Αποκατάσταση βοσκοτόπων'', θα χρησιμεύσει ως υπενθύμιση του τι διακυβεύεται όταν καταλαμβάνουμε γη - μόνο ένα τοις εκατό αυτών των απειλούμενων ειδών παραμένουν στο εγγενές οικοσύστημα τους. Το περίπτερο μετασχηματιματίζεται σε ένα πεδίο βλάστησης, επιτρέποντας στους επισκέπτες να εισέλθουν σε ένα φυσικό διάλογο μεταξύ της αρχιτεκτονικής και της απειλούμενης φυτικής κοινότητας.
Τα κτίρια και τα αστικά κέντρα της Αυστραλίας έχουν κατασκευαστεί σε μεγάλο βαθμό για να χωρίζουν τους ανθρώπους από το φυσικό περιβάλλον. Οι συνέπειες αυτής της παραβίασης γίνονται τώρα αισθητές, με αποτέλεσμα τη μετατόπιση της σκέψης μεταξύ των κλάδων του δομημένου περιβάλλοντος, στην αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος ως πλαισίου αστικής μορφής.Οι επιμελητές της πρότασης αναφέρουν: '' Έχουμε αρκετές φορές δοκιμάσει τη σχέση μας ως αρχιτέκτονες όταν πρόκειται να σκεφτούμε την χρήση της γης – δεν είναι καθόλου μικρή κίνηση. Πιστεύουμε ότι υπάρχει ένας ρόλος για την αρχιτεκτονική, ώστε να δεσμευτεί ενεργά με την αποκατάσταση των τόπων, όπου αποτελεί μέρος και αυτό προσπαθεί να μεταφέρει η έκθεσή μας. Ελπίζουμε η συζήτηση που παρουσιάζουμε, να αποτελέσει κληρονομιά της φετινής Μπιενάλε της Βενετίας''.
Tο Ισπανικό περίπτερο ανακαλύπτει το μέλλον της αρχιτεκτονικής μέσα από την οπτική των ερευνητών. Με τον τίτλο ''becoming'', o Ισπανός Αρχιτεκτονας Αtxu Amann, παρουσιάζει εργασίες φοιτητών Αρχιτεκτονικής, που υλοποιήθηκαν μεταξύ των ετών 2012 και 2017. Ξεκινώντας από μια σειρά 55 επιθέτων που χαρακτηρίζουν την προτεινόμενη αρχιτεκτονική στον ανοιχτό διαγωνισμό, το ''becoming'' φιλοξενεί ετερογενείς προτάσεις και προβληματισμούς σχετικά με την αρχιτεκτονική και επαναπροσδιορίζει περιβάλλοντα μάθησης ως χώρο αρχιτεκτονικής δημιουργίας και κριτικής. Το Ισπανικό περίπτερο έστειλε συγκεκριμένες προσκήσεις στα πλαίσια της Μπιενάλε: πρώτα προσκάλεσαν τους Ισπανούς φοιτητές αρχιτεκτονικής για να παρουσιάσουν ένα έργο μετασχηματισμού τουτ εξωτερικού περιμετρικού χώρου του περιπτέρου. Η νικήτρια πρόταση θα παραμείνει στο περίπτερο μέχρι το τέλος της έκθεσης. Η δεύτερη δεκτή πρόταση θα λάβει χώρο στην πίσω πλευρά του περιπτέρου. Ο χώρος, όπου παραδοσιακά χρησιμοποιείται ως αποθήκη, τώρα αποτελεί την κύρια έξοδο της έκθεσης. Η εγκατάσταση της κουρτίνας θα αντανακλά τις ιδέες που έχουν εμπνεύσει την παράσταση.
Επιπλέον, το Ισπανικό, το Ολλανδικό και το Βελγικό περίπτερο ανακοίνωσαν ένα ανοιχτό κάλεσμα, το οποίο ονομάστηκε ''out of the box''. Η πρόταση αυτή επιδιώκει να καταλάβει τον υπαίθριο χώρο ανάμεσα στα τρία περίπτερα. Ο νικητής, που επελέγει ανάμεσα σε περισσότερες από 100 συμμετοχές, ήταν η εγκατάσταση Europa, την οποία υλοποίησαν Βέλγοι σπουδαστές, προτείνοντας να σβηστούν οι διαχωρισμοί μεταξύ των χωρών και των εθνικών περιπτέρων.
Κάτω από τον τίτλο '' Horizontal Vertigo'', δηλαδή ''Οριζόντιος Ίλιγγος'', το περίπτερο της Αργεντινής, με επιμελητές τους Αρχιτέκτονες Javier Mendiondo, Pablo Anzilutti, Francisco Garrido and Federico Cairoli, εμβαθύνει στις ιδέες της ανθρωπότητας και του δημοκρατικού πνεύματος, καθιερώνοντας έναν διατομεακό διάλογο μεταξύ γεωγραφίας, τόπου και αρχιτεκτονικής. Αποτελεί μια πρόσκληση, να ξανασκεφτούμε την επικράτειά μας σαν μια συλλογική κατασκευή και να ανακαλύψουμε την αρχιτεκτονική μέσα από την ικανότητά της να μεταφέρει μια απροσδόκητη γενναιοδωρία σε κάθε έργο. Η έννοια του ''Οριζόντιου'', αποτελεί, σύμφωνα με τους επιμελητές, ''μια συνθήκη τόσο ασαφή όσο και πραγματική, στo εκτενές τοπίο της Αργεντινής, ώστε να μπορεί να περιγράψει επίσης την αρχιτεκτονική ως ένα συνεχές τοπίο σκέψεων''.
Ο ''Οριζόντιος Ίλιγγος'' διασχίζει τις πτυχές της επικράτειάς μας, χαρτογραφώντας την αρχιτεκτονική του παραγωγή τις τελευταίες δεκαετίες, από την επιστροφή της Αργεντινής στη δημοκρατία το 1983 μέχρι σήμερα. Υπογραμμίζεται από τις αρχές του αιώνα, ότι αυτή την περίοδο παρατηρούνται ποικίλα έργα, σε διαφορετικές κλίμακες και πρόγραμμα σε όλο το μήκος και το πλάτος της χώρας. Έργα, τα οποία συλλήφθηκαν ως σύνολο, συνθέτουν ένα οριζόντιο τοπίο όπου οι παρεμβάσεις και οι πρωτοβουλίες έρχονται περιστασιακά σε επαφή και διάλογο, όπου κάθε ιδέα και κάθε πρωτοβουλία συντονίζονται στο να σχεδιαστούν, να χρησιμοποιηθούν και να ερμηνευτούν σε διαφορετικά πλαίσια και νέους τρόπους.
Το Ελληνικό
περίπτερο, με τίτλο ''Η σχολή των Αθηνών'', επιμελήθηκαν η Χριστίνα Αργυρού και
ο Ryan Neiheiser, με έμπνευση και
αναφορά στη διάσημη νωπογραφία του Ραφαήλ. Το έργο εξετάζει την αρχιτεκτονική των
ακαδημαϊκών κοινών, από την Ακαδημία του Πλάτωνα μέχρι τα σύγχρονα
πανεπιστημιακά πρότυπα. Η επιλογή έγινε από το Ελληνικό Υπουργείο Περιβάλλοντος
και Ενέργειας και από την Γενική Γραμματέα Χωροταξίας και Πολεοδομίας, Ειρήνη Κλαπατσέα.
Η ιδέα του ''παιδευτικού'' ελεύθερου χώρου, περιγράφεται από τους
συμμετέχοντες, με μια τοπιακή επέμβαση, χρησιμοποιώντας αναβαθμούς σε όλες τις
κατευθύνσεις του περιπτέρου. Στο κέντρο του χώρου, στήνονται 56 μοντέλα εκπαιδευτικών
χώρων, σχεδιασμένων σε διαφορετικούς τόπους, χρόνους και κλίμακες.
''Προσπαθήσαμε να απομονώσουμε τους κοινόχρηστους χώρους σε κάθε έργο'', λέει ο
Neiheiser. ''Ολα τα μοντέλα τονίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι δομές αυτές
ενθαρρύνουν την κοινωνική αλληλεπίδραση, πραγματεύοντας το ζήτημα της φετινής
μπιενάλε. Ο σκοπός μας είναι να κοιτάξουμε πίσω και να σαρώσουμε το σημερινό τοπίο
της πανεπιστημιακής αρχιτεκτονικής, να εξαγάγουμε συναρπαστικούς και επιτυχείς
χώρους που είναι "ελεύθεροι" - δημοκρατικοί, απρογραμμάτιστοι και
κοινοί.''
