Δ051.20 | “Χωρικά Αρχέτυπα της Πίστης: Μία Βιωματική Εμπειρία Εμβύθισης στην Αρχαία Αγορά της Θεσσαλονίκης”


Διπλωματική εργασία: “Χωρικά Αρχέτυπα της Πίστης:
Μία Βιωματική Εμπειρία Εμβύθισης στην Αρχαία Αγορά της Θεσσαλονίκης”
Φοιτήτριες: Ζαχαριά Βασιλική, Καβάζη Κυριακή
Επιβλέπων: Παπαδημητρίου Σπύρος
Σχολή: Α.Π.Θ. Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Αρχιτεκτόνων μηχανικών, 2020




Η Θεσσαλονίκη αποτελούσε από τον 13ο αι. κέντρο έλξης πολιτισμών, εθνοτήτων και θρησκειών. Χριστιανοί, Εβραίοι και Μουσουλμάνοι συμβίωναν σε οργανωμένες συνοικίες, που αναπτύσσονταν έχοντας ως επίκεντρο τον αντίστοιχο λατρευτικό τους χώρο. Πρόκειται για χώρους που δεν είχαν μόνο τον ρόλο τέλεσης της θρησκευτικής λειτουργίας αλλά ταυτόχρονα αποτελούσαν χώρους συνέλευσης – συνάθροισης των ανθρώπων.




Σήμερα η Θεσσαλονίκη συνεχίζει να διατηρεί την πολυπολιτισμικότητα της φιλοξενώντας ανθρώπους διαφορετικών εθνικοτήτων και θρησκειών, και σκοπός μας είναι να δημιουργήσουμε ένα χώρο – τόπο κοινό για όλους. Συγκεκριμένα η περιοχή της επέμβασης μας άνηκε στην παλιά συνοικία Rogos, την μόνη εβραϊκή συνοικία πάνω από την Εγνατία και συνόρευε με μία ελληνική και μία μουσουλμανική. Επιλέξαμε, λοιπόν, τον χώρο της Αρχαίας Αγοράς της Θεσσαλονίκης, ένα κεντρικό σημείο της πόλης που βρίσκεται πάνω στον άξονα της Αριστοτέλους. Αποτελούσε σημαντικό κέντρο της αρχαίας πόλης της Θεσσαλονίκης, ένα κέντρο διοικητικό, πολιτιστικό και εμπορικό. Σήμερα, λειτουργεί ως αρχαιολογικός χώρος και μουσείο, με πολύ περιορισμένες και συγκεκριμένες εκδηλώσεις. Πρόκειται για ένα «κενό» στον πυκνοκατοικημένο ιστό της πόλης, που όμως είναι αποκομμένο από τις ροές της και ζωντανεύει συγκεκριμένες στιγμές του χρόνου. Χαρακτηρίζεται από την έντονη ιστορία του, συνδέοντας το παρελθόν, με το παρόν και το μέλλον.




Ο βασικός μας στόχος είναι η Αρχαία Αγορά να ανακτήσει τον χαρακτήρα της ως τόπος συνάθροισης της πόλης, όπως λειτουργούσαν και οι λατρευτικοί χώροι, χώροι συνάθροισης των πιστών. Να μετατραπεί, δηλαδή, σε έναν πολυσήμαντο χώρο, που θα προσφέρεται για πολυποίκιλες εκδηλώσεις, για συγκεντρώσεις στην πλατεία, για περίπατο και περιηγήσεις ανάμεσα στα αρχαία οικοδομήματα.




Προσπαθώντας να αντιληφθούμε πώς οι θρησκευτικοί χώροι κατάφεραν να αποτελέσουν βασικούς πυρήνες για την οργάνωση της κάθε συνοικίας, επιλέξαμε να αναλύσουμε χωρικά παραδείγματα κτιρίων των αντίστοιχων θρησκειών. Από την ανάλυση, μας τράβηξαν το ενδιαφέρον έννοιες όπως το κενό, η χωρική ιεραρχία, η μοναδικότητα, η αντίθεση φωτός σκιάς, η συμμετρία, η αξονικότητα και η κλίμακα. Εντοπίσαμε τα κοινά χαρακτηριστικά των θρησκευτικών αυτών κτιρίων, αλλά και αυτά που τα διαφοροποιούν με στόχο να διερευνήσουμε αν θα μπορούσε να προκύψει ένα ενιαίο αποτέλεσμα από το συνδυασμό τους. Κάτι κοινό, χωρικά, που να ενώνει τις διαφορετικές αυτές ομάδες ανθρώπων. Επιλέξαμε επιμέρους μονάδες από τις κατόψεις και δημιουργήσαμε κατοψικές συνθέσεις  με έντονη  πολυπλοκότητα,  μέσα σε ένα ευρύτερο τετράγωνο, όπως είναι οι χώροι λατρείας, “αποδυναμώνοντας” την ιεραρχία και διαβάζοντάς τα καθαρά ως χωρικές καταστάσεις. Διατηρήσαμε χαρακτηριστικά, όπως η διαδοχική τοποθέτηση μικρότερων και μεγαλύτερων χώρων, ενισχύοντας παράλληλα και την αίσθηση του λαβυρίνθου. Σημαντικό ρόλο είχε η έντονη υπερίσχυση της κλίμακας του κτιρίου έναντι της ανθρώπινης, όπως επίσης και η επικράτηση του κενού χώρου. Στοιχεία όπως η αυστηρή κεντρική συμμετρία αλλά και η μοναδικότητα του ιερού σημείου και του προσανατολισμού αυτού προς συγκεκριμένη κατεύθυνση, αφαιρούνται. Έτσι, χώροι όπως τα ιερά των εκκλησιών, πολλαπλασιάζονται, χωρίς συγκεκριμένη κατεύθυνση και τοποθετούνται σε διάφορα σημεία. Είσοδοι τζαμιών, αντικατοπτρίζονται, επαναλαμβάνονται και λαμβάνουν νέες χωρικές ιδιότητες. Πρόκειται λοιπόν για χωρικές συνθέσεις με πολλούς άξονες συμμετρίας, δημιουργώντας μικρούς και μεγάλους χώρους, με περάσματα, διαδρόμους και στοές, με μεγάλα κενά στο ενδιάμεσο αυτών των χωρικών καταστάσεων. 




Η αντίστοιχη ανάλυση έγινε και στον αρχαιολογικό χώρο της  Αγοράς. Όπως, στους ναούς έτσι και εδώ, το κενό υπερισχύει. Εμπνευσμένες από την ανάλυση μας θέλαμε να δημιουργήσουμε έναν κόσμο μέσα σε αυτόν τον «κενό» ορθογώνιο χώρο. Έτσι, τοποθετήσαμε δοκιμαστικά μία από τις συνθέσεις- κολλάζ μας για να δούμε πώς οι μορφές αυτές μπορούν να συνομιλήσουν μεταξύ τους.




Δημιουργήσαμε λοιπόν μια πλατφόρμα από την πλευρά της οδού Ολύμπου, στο ίδιο επίπεδο με τον δρόμο (εικ.7, σχ. 1), η οποία επεκτείνεται μέχρι τα όρια της πλατείας, δίνοντας της μία ελαφριά κλίση αντίστροφη του εδάφους (εικ.7, σχ. 2). Στόχος ήταν η παραγωγή ενός ενδιάμεσου επιπέδου μεταξύ της πλατφόρμας και της υπάρχουσας πλατείας (εικ.7, σχ. 3). Η κλίση αυτή δόθηκε τόσο για να διατηρήσουμε μια απόσταση από τα αρχαία όσο και για την ενίσχυση της θέας προς την πόλη. Στο ενδιάμεσο επίπεδο που δημιουργήθηκε, επιλέξαμε να διαμορφώσουμε τους δικούς μας χώρους, κλειστούς και ανοιχτούς για εφήμερες και πιο σταθερές εκδηλώσεις, τα αποτυπώματα των οποίων φαίνονται στο επίπεδο της πλατφόρμας, δημιουργώντας κενά σε αυτή και οπτικές συνδέσεις (εικ.7, σχ. 4 & 5). Επιπλέον, στα όρια της πλατφόρμας προστίθεται μια στοά βασισμένη στα ίχνη της στοάς που προϋπήρχε (εικ.7, σχ. 6). Από την πλευρά της οδού Φιλίππου ενισχύουμε την πρόσβαση μέσα στο οικόπεδο δημιουργώντας περισσότερα σημεία πρόσβασης στο οικόπεδο (εικ.7, σχ. 7) και κάνοντας πιο άμεση και εύκολη την περιήγηση του επισκέπτη στον αρχαιολογικό χώρο.




Στο επίπεδο κάτω από την πλατφόρμα διαμορφώνονται πιο προστατευμένοι χώροι, το θερινό σινεμά και εκθεσιακοί χώροι που θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν εφήμερες εκθέσεις.

Η κάτοψη προέκυψε από την αρχική σύνθεση κολλάζ που συνδύαζε επιμέρους στοιχεία ναών και εμφανίζει χωρικές σχέσεις αυτών και χαρακτηριστικά τους, όπως την ύπαρξη χώρου μέσα σε χώρο. Δηλαδή μικροκαταστάσεις που εμπεριέχονται σε μεγαλύτερους χώρους.




Καθώς εισέρχεσαι σε αυτούς τους χώρους, το χαμηλό ύψος στην είσοδο προκαλεί την αίσθηση ότι κατευθύνεσαι σε έναν υπόγειο και σκοτεινό χώρο, ενώ στην πραγματικότητα κατευθύνεσαι προς έναν πιο φωτεινό και ανοιχτό. Βασικό χαρακτηριστικό των θρησκευτικών κτιρίων όπου κατά την είσοδο του ο επισκέπτης εισέρχεται στον χώρο με το χαμηλότερο ύψος και ακολουθώντας μια γραμμική πορεία καταλήγει σε χώρους μεγαλύτερου ύψους.




Ακολούθως, αντλήσαμε έμπνευση από τα ίχνη της διώροφης στοάς, βάση των οποίων δημιουργήσαμε τη δική μας εκδοχή. Ενώ το τρίτο στάδιο των χειρισμών μας βασίστηκε στο αρχαιολογικό συγκρότημα και την επιθυμία μας να δημιουργήσουμε ένα πλέγμα διαδρομών πάνω από αυτό, ώστε να μπορεί ο επισκέπτης να περιηγηθεί σε όλο του το σύνολο.




Σημαντικό στοιχείο της πρότασης μας είναι η περιπλάνηση. Έτσι, προσπαθήσαμε να δώσουμε την δυνατότητα άμεσης και έμμεσης πρόσβασης σε όλο το σύνολο σε κάθε επισκέπτη και να γίνει ευκολότερη για τα ΑΜΕΑ. Από την πλευρά της Ολύμπου ο επισκέπτης έχει πληθώρα από πιθανές πορείες καθώς και άμεση πρόσβαση τόσο στους “κρυφούς” χώρους όσο και στη στοά αλλά και στις διαδρομές πάνω από τον αρχαιολογικό χώρο.  Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα πλέγμα ροών, τόσο οριζόντια όσο και κατακόρυφα, δίνοντας την αίσθηση του λαβυρίνθου.




Το πλέγμα διαδρομών που βρίσκεται πάνω από τα αρχαία ενισχύει και κάνει αμεσότερη την περιήγηση τόσο στα αρχαία όσο και στο οικόπεδο γενικότερα καθώς σε πολλά σημεία είναι στο ίδιο επίπεδο με το πεζοδρόμιο. Ο σχεδιασμός του δικτύου αυτού προέκυψε από την μορφολογία των ίδιων των αρχαίων, με τρόπο έτσι ώστε να τα διασχίζει και να μην τα καλύπτει επιτυγχάνοντας την οπτική επαφή με αυτά.




Προσπαθήσαμε λοιπόν να δημιουργήσουμε μια κατάσταση που να προέρχεται από τις χωρικές διερευνήσεις των χώρων λατρείας, αλλά να μην είναι αντίστοιχα ένας ναός. Ωστόσο μπορεί να ερμηνευθεί με παρόμοιο τρόπο.




Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε την διαδρομή στα αρχαία ως τον προαύλιο χώρο, έναν χώρο που ενώνει την πόλη με την πρότασή μας, την στοά ως το μεταβατικό στάδιο που σε προετοιμάζει και προωθεί την κίνηση, την πλατφόρμα ως τον κυρίως ναό καθώς αποτελεί τον μεγαλύτερο και πιο ενιαίο χώρο που μπορεί να φιλοξενήσει τον περισσότερο κόσμο. Και τέλος, τους χώρους που βρίσκονται στο ενδιάμεσο επίπεδο ως τα αντίστοιχα ιερά. Χώροι προστατευμένοι και όχι προσβάσιμοι από παντού.




Πρόκειται λοιπόν για μία προσπάθεια μας να δημιουργήσουμε έναν νέο κόσμο μέσα στον κόσμο της αρχαίας αγοράς. Μια κατακόρυφη πλατεία που ενώ έχει εξωστρεφές χαρακτήρα αποτελείται από εσωστρεφείς χώρους.