Διπλωματική: Στο ακρωτήρι του Μεγάλου Εμβόλου: Ίχνη αρχιτεκτονικής του πολέμου ως
εργαλεία ενεργοποίησης του τόπου
Φοιτήτριες: Ελένη Δούκα, Σοφία Κυρκοπούλου
Επιβλέπων: Σπυρίδων Παπαδημητρίου
Σχολή: Α.Π.Θ., 2021
Η παρούσα διπλωματική εργασία επιχειρεί την
ενεργοποίηση του Μεγάλου Εμβόλου Θεσσαλονίκης, του ακρωτηρίου που ορίζει την
είσοδο στο Θερμαϊκό Κόλπο. Πρόκειται για μια διαχρονικά ελεγχόμενη, αλλά πλέον
ερειπωμένη περιοχή. Σε αυτήν η επίδραση του χρόνου και της φύσης συνθέτει ένα
διαρκώς μεταβαλλόμενο τοπίο, με κτίσματα που αποδομούνται και καταλαμβάνονται
από τη φύση. Η μελέτη επικεντρώθηκε στη σύνθεση μιας πορείας δραστηριοτήτων, με
εργαλεία το τοπίο και τις κατασκευές.
Το
βασικότερο χαρακτηριστικό του ακρωτηρίου είναι η στρατηγική του θέση, τόσο στο
παρελθόν, όσο και σήμερα. Η λειτουργία του φάρου, αλλά και τα
κτίσματα που εντοπίζονται σήμερα εκεί αποτελούν τεκμήρια της ιδιαίτερης
σημασίας του. Αυτά διαχωρίζονται σε
δύο γενικές κατηγορίες, βάσει της ξεχωριστής σχέσης τους με το έδαφος, η οποία
έχει καθοριστεί από τη λειτουργία που επιτελούσαν.
Στην πρώτη
ανήκουν κατασκευές με πολεμικό χαρακτήρα, όπως το οθωμανικό Φρούριο, το Bunker και οι βάσεις οπλιτών. Η κατασκευή τους
έγινε με γνώμονα την ανάγκη για κάλυψη και απόκρυψη από τον εχθρό, οδηγώντας σε
κατάλληλες διαμορφώσεις του εδάφους ως εργαλείο κάλυψης αυτών. Αντίθετα, στην
άλλη κατηγορία βρίσκεται ο φάρος, στόχος του οποίου είναι η εκπομπή σήματος
προς τη θάλασσα. Το έδαφος εδώ χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο ανάδειξης του
κτίσματος. Η κατηγοριοποίηση αυτή ορίζει το δίπολο της σήμανσης – απόκρυψης και
αποτέλεσε βασική αρχή αυτής της εργασίας.
Η δραστηριοποίηση των στρατευμάτων στην
περιοχή είχε ως αποτέλεσμα διάφορες επεμβάσεις στο έδαφος, οι οποίες καθόρισαν
τη μορφή που αυτό έχει σήμερα, όπως παρατηρούμε από παλιές φωτογραφίες.
Τα υπάρχοντα κτίσματα, πέρα από το φάρο, είχαν
κατασκευαστεί σε καιρό πολέμου, ώστε να χρησιμοποιηθούν άμεσα την εκάστοτε
χρονική περίοδο. Η ανάγκη αυτή έθεσε ως βασική παράμετρο την οικονομία χρόνου
και χρήματος, χωρίς να υπάρχει βλέψη να παραμείνουν αυτά αναλλοίωτα στο μέλλον.
Έτσι, πρόθεση μας είναι να τα αντιμετωπίσουμε ως έχουν, χωρίς να επέμβουμε
επάνω τους αλλά γύρω από αυτά, με επεμβάσεις που με τη σειρά τους θα
ενσωματωθούν και αυτές στο τοπίο.
Για την
ενεργοποίηση της περιοχής καθορίστηκε μια βασική πορεία με ενδιάμεσες στάσεις –
κόμβους και με εργαλείο τον αναλημματικό τοίχο. Ως κόμβο ορίζεται ένα σημείο
στο οποίο αυτός επεμβαίνει, διαμορφώνει το χώρο με τρόπο τέτοιο ώστε να
παραλάβει συγκεκριμένη χρήση, ενώ παράλληλα κατευθύνει και προς τον επόμενο. Ο
επισκέπτης ανά την πορεία του μεταβαίνει σε διαφορετικές καταστάσεις, λόγω της διαφοροποίησης του εδάφους, αλλά και
της ξεχωριστής σχέσης του κάθε κόμβου με αυτό.
Βασική αρχή για
το σχεδιασμό του masterplan αποτέλεσε η επιδίωξη για συνέχεια στην κίνηση, αλλά
και οπτική συνέχεια μεταξύ των κόμβων. Επομένως, οι επεμβάσεις σχεδιάστηκαν με
τρόπο τέτοιο ώστε κάθε επόμενος κόμβος να αποτελεί συνέχεια του προηγούμενου
και η σύνθεσή τους να αποτελεί ένα εναίο σύνολο. Ο σχεδιασμός τους προκύπτει ως
ενιαίος χειρισμός που επεμβαίνει στο έδαφος και το διαμορφώνει. Επιπλέον, η τελική μορφή προέκυψε και με βάση
τις χαράξεις και τη σχέση με τα γύρω κτίρια.
Πρώτη επέμβαση
αποτελεί αυτή της εισόδου που σηματοδοτεί την περιοχή και οδηγεί στο αναψυκτήριο, το οποίο ενσωματώνεται στο
τεχνητό ανάχωμα του φρουρίου. Απέναντι από αυτό διαμορφώνεται μικρό υπαίθριο
αμφιθέατρο για στάση και θέαση, το οποίο κατευθύνει παράλληλα προς τον επόμενο
κόμβο, αυτόν του νέου κτιρίου με πολυχώρους για την υλοποίηση δράσεων και
εκδηλώσεων. Η διαδρομή καταλήγει στη μύτη του ακρωτηρίου, με τη δημιουργία μιας
σκάλας που λειτουργεί ως παρατηρητήριο. Στο σημείο αυτό, ο επισκέπτης βρίσκεται ανάμεσα στο φάρο,
το πιο εμφανές και λειτουργικό κτίσμα της έκτασης και στο bunker, το πιο κρυμμένο και ανενεργό.
__________________________________________________________________________
Diploma Thesis: At the cape of Megalo Emvolo: Traces of war
architecture as tools for activating the site
Students: Eleni Douka,
Sofia Kyrkopoulou
Supervisor: Spιridon Papadimitriou
University: AUTh, 2021
Abstract:
This diploma thesis
endeavours the activation of Megalo Emvolo of Thessaloniki, the cape which
defines the entrance to the Thermaikos Gulf. It has to do with a diachronically
controlled but deserted area where the effect of time and nature compose a
constantly changing landscape with structures that are deconstructed and
consumed by nature. The study focused on a composition of a route of
activities, using as tools the landscape and the structures.
The basic
characteristic of the cape is its strategical position, both in the past and in
the present. The running of the lighthouse and the structures that are located
there today constitute proof of its special importance. These are divided into
two general categories, based on their special relation to the terrain which
has been defined by their functions.
Structures of a
warlike character belong to the first category, like the Ottoman Fort, the
Bunker and the soldier bases. They were constructed having in mind the need for
cover and hiding from the enemy, which led to suitable alterations to the
terrain used as a tool to cover them. However, belonging to the other category
is the lighthouse, the purpose of which is signaling to the sea. The terrain
here was used as a means of showcasing the building. This categorization
defines the dipole of indicating – hiding and has constituted the basic
principle of this thesis.
For the activation of
the area a basic route with interval stops – junctions has been determined
using as a tool the retaining wall. A spot where this wall intervenes has been
defined as a junction and shapes the space in such a way that it assumes a
specific use while simultaneously leading to the next one. During the walk, the
visitor goes over different situations not only because of the differentiation
of the terrain but also because of the special relation of each junction with
it.
The first intervention
has to do with the entrance which signals the area and leads to a refreshment
area which is incorporated into the artificial embankment of the fort. Opposite
that, a smaller outdoor amphitheater is formed for a small stop and a view,
which simultaneously leads to the next junction that of the new building with
multi-spaces for the materialization of activities and events. The route ends
at the edge of the cape with the creation of a flight of stairs which function
as an observation post. At this point the visitor is between the lighthouse,
the most distinctive and functional structure of the area, and the Bunker, the
most hidden and inactive one.
