Τίτλος: A Palace in Heaven: Το νέο εκκλησιαστικό συγκρότημα του Αγ. Θωμά Κουκακίου
Φοιτητές: Λυδία Γιόκαρη, Βασίλειος Χανής
Επιβλέπων καθηγητής: Γεώργιος Α. Πανέτσος
Πολυτεχνική Σχολή Πανεπιστημίου Πατρών, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Ημερομηνία Παρουσίασης: 27 Ιουνίου 2016
Είναι γεγονός πως από την Αρχαιότητα έως και την εποχή μας, η Αρχιτεκτονική των Κτηρίων Λατρείας χαρακτηριζόταν από τις υψηλότερες των προθέσεων. Στη Δυτική Ναοδομία, ο ναός ή οίκος του Θεού, ως ο χώρος της υλικής έκφρασης του θείου αντιμετωπιζόταν ως το πεδίο εφαρμογής των προοδευτικότερων ιδεών πάνω στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Ζητήματα όπως ο Συμβολισμός, η Τυπολογία, η Κατασκευαστική Αρτιότητα και η χρήση των εκάστοτε σύγχρονων οικοδομικών υλικών αποτελούν μόνο κάποιες από τις βασικές παραμέτρους που επηρέαζαν την σύλληψη και πραγμάτωση μιας καινούργιας εκκλησίας.
Σήμερα, σπανίως στην Ελλάδα μια νεόδμητη εκκλησία γίνεται θέμα συζήτησης ή πηγή έμπνευσης για την αρχιτεκτονική κοινότητα παρά τον μεγάλο αριθμό νέων ιερών ναών που οικοδομήθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν. Η σύγχρονη ελληνορθόδοξη ναοδομία, εν αντιθέσει με τις ναοδομίες των άλλων χριστιανικών δογμάτων, ακολουθεί μια στείρα εικονογραφική κατεύθυνση αντιγραφής των παλαιοχριστιανικών και βυζαντινών προτύπων. Συγκεκριμένα, στερείται κάθε είδους πηγής έμπνευσης και αλλοιώνει την πραγματική εικόνα που οφείλουμε να έχουμε για τα απαράμιλλης αρχιτεκτονικής ποιότητας και αρχών ιστορικά αυτά παραδείγματα. Ο Δ. Φιλιππίδης, ήδη από το 1984 στην Νεοελληνική αρχιτεκτονική είχε εύστοχα σημειώσει πως «η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική είναι σε όλη την διάρκειά της, η αχίλλειος πτέρνα της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής».
Ο σύγχρονος ορθόδοξος ναός είναι κατ’ουσίαν ένα άλυτο αρχιτεκτονικό πρόβλημα που πέραν της συνθετικής αναζήτησης για την απεικόνιση του Υψηλού οφείλει να αντιπαρατίθεται εποικοδομητικά με μία σειρά άλλων βασικών ζητημάτωνπου μπορούν να συνοψιστούν στα εξής:
-Αφενός, η σχέση της νέας σύνθεσης με την παραδοσιακή τυπολογία και συμβολισμό
-Αφετέρου, ο τρόπος χρήσης και επεξεργασίας των σύγχρονων υλικών και του φωτός
- και τέλος, η σχέση του νέου Ναού με το σύγχρονο δομημένο αστικό περιβάλλον.
Μέσω της παρούσας διπλωματικής εργασίας θα επιχειρηθεί μια προσπάθεια να επαναπροσδιοριστεί με κριτικό αρχιτεκτονικό τρόπο η αρχιτεκτονική του σύγχρονου ελληνορθόδοξου ναού, μέσω του σχεδιασμού μίας νέας σύγχρονης εκκλησίας στο κέντρο της ελληνικής πρωτεύουσας.
Στην περίπτωση της πρότασης, αναζητήθηκε ένα οικόπεδο με παρούσες τις έντονες αστικές ποιότητες που συναντώνται στην ελληνική πόλη, σε συσχετισμό με έναν εκ των υπερτοπικών οδικών αξόνων της Αθήνας. Η Λεωφόρος Συγγρού αποτελεί την ορθότερη επιλογή για την υλοποίηση αυτού του αρχιτεκτονικού «εγχειρήματος» καθώς είναι γνωστή για την πληθώρα σημαντικών αρχιτεκτονικών έργων που φιλοξενούνται στο αστικό της μέτωπο. Η ανάλυση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του άξονα, ευρέως γνωστών και μη, κρίθηκε απαραίτητη ώστε να οδηγήσει στον εντοπισμό του κατάλληλου σημείου.
Η προαναφερθείσα πληθώρα σημαντικών κτηρίων που φιλοξενούνται στο αστικό της μέτωπο εξυπηρετείται επίσης μέσω πολλαπλών γραμμών λεωφορείων και τρόλεϊ που διατρέχουν όλο το μήκος της. Το σημαντικότερο στοιχείο για τον εντοπισμό του κατάλληλου οικοπέδου επήλθε από την διερεύνηση του πλήθους των ενοριακών ναών που βρίσκονται πάνω ή πέριξ του άξονα της λεωφόρου. Μέσω αυτού αποφασίστηκε πως το οικόπεδο που θα φιλοξενήσει το εγχείρημα βρίσκεται πάνω στο κόμβο Καλλιρρόης – Συγγρού, καθώς κανένας ναός δεν εξυπηρετεί το σημείο αυτό που τυγχάνει να είναι ταυτόσημο με τον πεζόδρομο της συνοικίας Κουκακίου. Η συγκέντρωση πολλαπλών αστικών ποιοτήτων στο σημείο αυτό, όπως το άνοιγμα της θέας προς τον κόμβο, ο πεζόδρομος Κουκακίου, το αστικό μέτωπο της λεωφόρου και η εξυπηρέτηση του οικοπέδου από τον σταθμό Συγγρού-Φιξ συνηγόρησαν στην απόφαση.
Ο Νέος Ιερός Ορθόδοξος Ναός στο Κουκάκι αφιερώνεται στον Άγιο Θωμά τον Απόστολο. Σύμφωνα με το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, ο Άγιος Θωμάς προσελήφθη από τον Βασιλιά των Ινδιών Γουνδιαφόρο ως περίφημος Αρχιτέκτονας ώστε να επιμεληθεί τα σχέδια για την κατασκευή ενός καινούργιου ανακτόρου. Αντ’ αυτού, μοίρασε τα πλούτη στους φτωχούς και κατασκεύασε στον Βασιλιά ένα υπέρλαμπρο επουράνιο παλάτι το οποίο θα ήταν δικό του στην μετά θάνατον ζωή.
Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή του κειμένου, η θεμελιώδης επιδίωξη ήταν ο σχεδιασμός μίας σύγχρονης εκκλησίας με όλα τα απαραίτητα στοιχεία της παρόντα, αλλά κυρίως αρχιτεκτονικώς αναβαθμισμένα. Άλλωστε όπως έχει δείξει και η ιστορία, αυτό δεν θα έπρεπε να είναι μόνο αποδεκτό αλλά και επιδιωκόμενο.
Η σχεδιασμένη πρόταση είναι επί της ουσίας μια βασιλική με τρούλο που τόλμησε να στραφεί προς το φως και όχι την Ανατολή, που απέρριψε την στείρα αντιγραφή του εσωτερικού διακόσμου των βυζαντινών εκκλησιών και προσπάθησε να εισάγει μια σειρά αρχιτεκτονικών καινοτομιών που εφαρμόζονται με επιτυχία σε πολλά κοσμικά δημόσια κτήρια. Ο τρούλος είναι παρόντας στο θρησκευτικό του ρόλο αλλά πλέον διαδραματίζει και το ρόλο του προσβάσιμου εκθέματος. Ο Νάρθηκας αναβαθμίζεται ως κόμβος πολλαπλών κινήσεων και μετάβασης και η εσωτερική διαρρύθμιση ακολουθεί την θεατρικότητα από την οποία δεδομένα διακατέχονται τα Ιερά Μυστήρια. Ομοίως και στο εξωτερικό, όπου επιχειρήθηκε ταυτόχρονα με την αισθητική αναβάθμιση του Ναού, το άνοιγμα ενός νέου διαλόγου μεταξύ του σημερινού αστικού περιβάλλοντος και της Ορθόδοξης εκκλησίας. Το παρόν Σύγχρονο Εκκλησιαστικό Συγκρότημα στο Κουκάκι είναι τρία κτήρια με μια και μοναδική αφετηρία. Ο Ναός είναι το κέντρο που ορίζει τις σχέσεις όλων των υπολοίπων κομματιών μεταξύ τους αλλά και τις σχέσεις από τις οποίες διαπνέονται όλα τα στοιχεία στο εσωτερικό του. Αποτελεί, εν κατακλείδι, μια συνεχόμενη αρχιτεκτονική περιπλάνηση πολλαπλών κλιμάκων.
