Φοιτητής : Ιωάννης Κουρμπέλης
Επιβλέπων: Σταύρος Μαμαλούκος
Σχολή: Πανεπιστήμιο Πατρών
Καστράκι: τόπος μνήμης
και βιώματος. Ένας μικρός λόφος που υψώνεται 2χλμ. νοτιοδυτικά του Άστρους
Κυνουρίας, κρύβει μέσα του μια ιστορία χιλιάδων χρόνων. Σε αυτό το χώρο σώζεται
ένα συγκρότημα κτηρίων που αποτελείται από ένα πυργόσπιτο, μια εκκλησία και τα
ερείπια ενός σταύλου, υποστατικά ενός παλιού μετοχιού.
Στόχος της παρούσας
διπλωματικής εργασίας είναι η ένταξη του λόφου «Καστράκι» στη σημερινή
πραγματικότητα μέσα από τη μετατροπή του σε έναν πολυπολιτιστικό χώρο. Το
εγχείρημα αυτό περιλαμβάνει τρεις κατηγορίες επεμβάσεων: 1) την αποκατάσταση
του πυργόσπιτου και της εκκλησίας, 2) την προσθήκη νέων κτηρίων πολιτιστικού
χαρακτήρα και 3) τη διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου.
Το πυργόσπιτο είναι ένα
επίμηκες λίθινο διώροφο κτίσμα με μέγιστες εξωτερικές διαστάσεις περίπου
16,50×8,20μ. και μέγιστο σωζόμενο ύψος τα 6,20μ. Είναι κτισμένο από αμελώς
κατεργασμένη αργολιθοδομή με παρεμβαλλόμενο κεραμικό υλικό στους αρμούς. Ανήκει
στον σπάνιο τύπο του «δίχωρου σπιτιού με συμπαγή τοίχο» ή «δίχωρου σπιτιού με
ανεξάρτητους χώρους στον όροφο» και είναι κτίσμα των τελών του 18ου
αιώνα.
Το ισόγειο καλύπτεται με
ημικυλινδρικές καμάρες και διακρίνεται σε τρεις χώρους: το κυρίως ισόγειο που
χωρίζεται στα δυο μέσω ενός τοίχου, έναν προσκολλημένο στενόμακρο χώρο και τον
ημιυπαίθριο χώρο της εισόδου. Ο όροφος περιλαμβάνει έναν μεγάλο ανοιχτό εξώστη,
η πρόσβαση στον οποίο πραγματοποιείται μέσω μιας γραμμικής κλίμακας και την
κατοικία. Ο χώρος κατοικίας αποτελείται από δυο ανεξάρτητα δωμάτια τα οποία
επιμερίζονται με συμπαγή τοίχο. Είναι ασκεπή και σώζονται σε κακή κατάσταση.
Ο ναός των Αγίων
Αποστόλων έχει διαστάσεις 10,00×4,85μ. και ύψος 4,00μ. Ανήκει στον τύπο του
μονόχωρου θολωτού δρομικού ναού. Χαρακτηρίζεται από χαμηλές αναλογίες και
φωτίζεται από λιγοστά ανοίγματα. Οι όψεις του ναού είναι γεμάτες από spolia της ρωμαϊκής και παλαιοχριστιανικής
εποχής. Είναι κτίσμα του 1611. Δυτικά της εκκλησίας
σώζονται τα ερείπια της βόρειας και δυτικής πλευράς του παλιού στάβλου του
μετοχιού, το μέγιστο ύψος των οποίων φτάνει το 1,5μ.
Η κατανόηση των
οικοδομικών στοιχείων του συγκροτήματος, σε συνδυασμό με τη μελέτη της τοπικής
παραδοσιακής αρχιτεκτονικής παρέχει πολύτιμα στοιχεία για την αναπαράσταση της
αρχικής κατάστασης του συγκροτήματος. Αυτή η τεκμηρίωση αποτελεί το υπόβαθρο της πρότασης που παρουσιάζεται
στην παρούσα εργασία.
Οι επεμβάσεις
αποκατάστασης στηρίζονται στη μελέτη των υφιστάμενων και την επαναφορά των
αυθεντικών στοιχείων τους. Για το λόγο αυτό η αποκατάσταση ακολουθεί έναν
αυστηρό, επιστημονικό χαρακτήρα. Τα νέα στοιχεία που προστίθενται
διαφοροποιούνται από την υπόλοιπη κατασκευή και φέρουν το στίγμα της εποχής
μας.
Το πυργόσπιτο
μετατρέπεται σε μουσείο της παραδοσιακής τοπικής κατοικίας και εμπλουτίζεται με
αντίστοιχα σκεύη και εκθέματα. Οι υφιστάμενοι τοίχοι διατηρούνται και
ενισχύονται με ενέματα και νέα αρμολογήματα, ενώ οι κατεστραμμένες τοιχοποιίες
συμπληρώνονται με υπάρχουσες πέτρες. Ο φέρων οργανισμός (καμάρες και τοίχοι
ορόφου) ενισχύονται με χαλύβδινες ράβδους – ελκυστήρες.
Ο εξώστης του ορόφου
ανακατασκευάζεται με χαγιάτι και ξύλινο κιγκλίδωμα. Τα δωμάτια αποκαθίστανται
και αναπαριστούν, με την κατάλληλη επίπλωση, την εποχιακή χρήση τους: το δυτικό
δωμάτιο ήταν το «χειμωνιάτικο» ή «γωνιά» και το ανατολικό το «καλοκαιρινό» ή
«σάλα». Τα κατεστραμμένα παράθυρα ανακατασκευάζονται με βάση τη διαθέσιμη
φωτογραφική τεκμηρίωση. Τα δάπεδα των χώρων καλύπτονται με κουρασάνι. Τα
κουφώματα των ανοιγμάτων είναι ξύλινα, στηρίζονται στα αντίστοιχα της
προεπαναστατικής εποχής και αποδίδονται με έναν πιο αφαιρετικό τρόπο. Ο όροφος
καλύπτεται με ξύλινη τετράριχτη στέγη με βυζαντινού τύπου χειροποίητα
κεραμίδια.
Οι επεμβάσεις στον ναό
των Αγίων Αποστόλων αφορούν κυρίως την επαναφορά της αυθεντικότητας του
μνημείου. Η μπετονένια πλάκα της στέγης καθαιρείται και καλύπτεται με
βυζαντινού τύπου χειροποίητα κεραμίδια. Παράλληλα τα επιχρίσματα αφαιρούνται με
ειδικές βούρτσες ώστε να μην καταστραφούν τα αρχικά αρμολογήματα.
Το νέο συγκρότημα κτηρίων
τοποθετείται σε απόσταση από τα μνημεία και παρουσιάζει έναν σύγχρονο
χαρακτήρα. Τοποθετείται σε έναν ομαλό χώρο κάτω από τον παλιό στάβλο, περίπου
4μ. χαμηλότερα από το επίπεδο των μνημείων και οριοθετείται από χαμηλού ύψους
πέτρινη μάντρα.
Η προστατευμένη και
περίκλειστη μορφή του χώρου αποτελεί κύρια συνθετική αναφορά της πρότασης. Το
συγκρότημα χαρακτηρίζεται από αυστηρή γραμμική ογκοπλασία και ο σχεδιασμός του
βασίζεται σε έναν ορθοκανονικό κάνναβο 3,30Χ3,30μ. Η κάτοψη του έχει σχήμα “Π”,
το οποίο σε συνδυασμό με τον παλιό στάβλο - που αποτελεί το ανατολικό όριο του
οικοπέδου - δημιουργούν μια μεγάλη εσωτερική αυλή - πλατεία. Η πρόσβαση στο νέο
συγκρότημα γίνεται σε δυο σημεία: βόρεια της στενής όψης του στάβλου και δυτικά
του πυργόσπιτου.
Τα κτήρια διαρθρώνονται
σε δυο (το νότιο) και τρία (το βόρειο και δυτικό σκέλος) επίπεδα. Κάθε ένα
σκέλος του «Π» φιλοξενεί μια λειτουργία: το βόρειο εκθεσιακούς χώρους και
συνεδριακή αίθουσα, το δυτικό έναν μεγάλου ύψους ημιυπαίθριο χώρο στο ισόγειο
και στον όροφο εστιατόριο – αναψυκτήριο και το νότιο ξενώνα. Στα σημεία όπου
ενώνονται τα σκέλη δημιουργούνται ημιυπαίθριοι χώροι - κόμβοι - πάνω στους
οποίους τοποθετούνται οι κύριοι άξονες κυκλοφορίας των κτηρίων.
Τα νέα κτήρια
κατασκευάζονται από οπλισμένο σκυρόδεμα και τούβλα και επιχρίονται με πεταχτό
σοβά. Η μορφολογία και οι αναλογίες των ανοιγμάτων ποικίλουν. Η διαμόρφωση του
περιβάλλοντα χώρου αποτελεί άλλο ένα αντικείμενο μελέτης στην παρούσα εργασία.
Η πρόσβαση στο λόφο πραγματοποιείται μέσω του υπάρχοντα ανηφορικού αγροτικού
δρόμου, ο οποίος καταλήγει ανάμεσα στο πυργόσπιτο και την είσοδο του νέου
εκθεσιακού / συνεδριακού κτηρίου. Ο χώρος του παλιού στάβλου μετατρέπεται σε
έναν χώρο στάσης, ο οποίος καλύπτεται με πέργκολα.
Μια ανασκαφική τομή σε
βάθος 70 εκ. αποκαλύπτει τα θεμέλια παλαιότερων κτισμάτων που υπήρχαν στο χώρο
(παλαιοχριστιανική βασιλική και στάβλος). Τα ευρήματα αυτά αναδεικνύονται,
προφυλάσσονται και γίνονται μέρος της πορείας. Το Καστράκι της Μελιγούς,
χώρος ιερός και κατανυκτικός, αποτελεί ένα ζωντανό τεκμήριο της ιστορικής
πορείας της περιοχής στο χρόνο. Η παρούσα πρόταση επιθυμεί να επαναφέρει αυτό
τον τόπο στη σύγχρονη πραγματικότητα. Σέβεται το παρελθόν και παράλληλα δε διστάζει
να προτείνει κάτι νέο. Είναι μια ευκαιρία να γίνει ξανά το Καστράκι τόπος
βιώματος και μνήμης.
