Διπλωματική εργασία: ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΦΗΓΗΣΗΣ ΣΕ ΕΝΑ ΤΟΠΙΟ ΜΝΗΜΗΣ.
|ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΣΥΣΚΕΥΩΝ ΗΧΗΤΙΚΟΥ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΛΟΦΟ ΠΑΤΕΛΛΑ ΤΗΣ ΛΕΡΟΥ)|
Φοιτήτρια: Χρυσάνθη Ζορπαλά
Επιβλέπουσα: Πανίτα Καραμανέα
Πανεπιστήμιο: Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνείο Κρήτης
Ημερομηνία: Φεβρουάριος 2019
|ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΣΥΣΚΕΥΩΝ ΗΧΗΤΙΚΟΥ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΛΟΦΟ ΠΑΤΕΛΛΑ ΤΗΣ ΛΕΡΟΥ)|
Φοιτήτρια: Χρυσάνθη Ζορπαλά
Επιβλέπουσα: Πανίτα Καραμανέα
Πανεπιστήμιο: Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνείο Κρήτης
Ημερομηνία: Φεβρουάριος 2019
Η Λέρος βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του συμπλέγματος των Δωδεκανήσων με μήκος ακτών που φτάνει τα 71 χλμ χάρη στον οριζόντιο διαμελισμό της. Το γεωγραφικό ανάγλυφο του νησιού χαρακτηρίζεται από μικρούς λόφους και αναρίθμητους κολπίσκους με μεγαλύτερο αυτόν του ΛΑΚΚΙΟΥ , που είναι το μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι στην ανατολική Μεσόγειο.
Τις προϋποθέσεις αυτές εκμεταλλεύτηκε η Ιταλοκρατία του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου . Η γεωγραφική θέση της Λέρου, με τρία ευρύχωρα λιμάνια και ιδίως το φυσικά προστατευμένο Λακκί, κρίθηκε ιδανική για τη δημιουργία της κύριας ιταλική ναυτικής βάσης στα Δωδεκάνησα. Η επιλογή της Λέρου ως κέντρο των στρατιωτικών επιχειρήσεων οδήγησε στην κατασκευή εκτεταμένων οχυρωματικών έργων, δημιουργία αεροναυτικής βάσης και κατ’ επέκταση δημιουργία ισχυρού δικτύου πυροβολαρχιών στις γύρω βουνοκορφές. Η ανάγκη της εγκατάστασης 30.000 στρατιωτών μαζί και των οικογενειών των αξιωματικών που μετοίκησαν στο νησί οδήγησε στην ανέγερση νέας πόλης στο Λακκί που ονομάστηκε PORTOLAGO.
Το ρυθμιστικό σχέδιο της νέας πόλης είχε τη λογική της ανάπτυξης μιας μεγάλης παραλιακής λεωφόρου, με δημόσια κτίρια κατά μήκος του θαλάσσιου μετώπου, για τις παρελάσεις του καθεστώτος, χωροταξική αντίληψη που εφαρμόστηκε και σε άλλες πόλεις των αποικιών. Η εποχή της ανέγερσης της νέας πόλης συμπίπτει με αυτή που ο φασισμός υιοθετεί το μοντέρνο κίνημα και βαθμιαία ο ορθολογισμός γίνεται η επίσημη αρχιτεκτονική έκφραση του καθεστώτος.
Ένα σύνολο δημόσιων κτιρίων τοποθετημένα σε καίριες θέσεις στο αξονικό ρυθμιστικό σχέδιο, υπογραμμίζουν την μνημειακότητα που επιδιώκει η φασιστική λογική.
Τις προϋποθέσεις αυτές εκμεταλλεύτηκε η Ιταλοκρατία του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου . Η γεωγραφική θέση της Λέρου, με τρία ευρύχωρα λιμάνια και ιδίως το φυσικά προστατευμένο Λακκί, κρίθηκε ιδανική για τη δημιουργία της κύριας ιταλική ναυτικής βάσης στα Δωδεκάνησα. Η επιλογή της Λέρου ως κέντρο των στρατιωτικών επιχειρήσεων οδήγησε στην κατασκευή εκτεταμένων οχυρωματικών έργων, δημιουργία αεροναυτικής βάσης και κατ’ επέκταση δημιουργία ισχυρού δικτύου πυροβολαρχιών στις γύρω βουνοκορφές. Η ανάγκη της εγκατάστασης 30.000 στρατιωτών μαζί και των οικογενειών των αξιωματικών που μετοίκησαν στο νησί οδήγησε στην ανέγερση νέας πόλης στο Λακκί που ονομάστηκε PORTOLAGO.
Το ρυθμιστικό σχέδιο της νέας πόλης είχε τη λογική της ανάπτυξης μιας μεγάλης παραλιακής λεωφόρου, με δημόσια κτίρια κατά μήκος του θαλάσσιου μετώπου, για τις παρελάσεις του καθεστώτος, χωροταξική αντίληψη που εφαρμόστηκε και σε άλλες πόλεις των αποικιών. Η εποχή της ανέγερσης της νέας πόλης συμπίπτει με αυτή που ο φασισμός υιοθετεί το μοντέρνο κίνημα και βαθμιαία ο ορθολογισμός γίνεται η επίσημη αρχιτεκτονική έκφραση του καθεστώτος.
Ένα σύνολο δημόσιων κτιρίων τοποθετημένα σε καίριες θέσεις στο αξονικό ρυθμιστικό σχέδιο, υπογραμμίζουν την μνημειακότητα που επιδιώκει η φασιστική λογική.
Η μεγάλη πολεοδομική επέμβαση που εντοπίζεται στη Λέρο αντανακλά το μεγαλεπήβολο σχέδιο των ιταλών κατακτητών για μακραίωνη παραμονή στα Δωδεκάνησα. Η αρχιτεκτονική σε επίπεδο κτιρίου, είχε ως στόχο τη δημιουργία δημόσιων οικοδομημάτων με συμβολική αξία και άμεση αναγνωρισιμότητα, δηλαδή σημείων αναφοράς στο αστικό τοπίο όπως εξάλλου επέβαλλε το ρασιοναλιστικό κίνημα.
Μεταπολεμικά, το 1958, μέρος των ιταλικών οικοδομημάτων και συγκεκριμένα η Αεροναυτική βάση Gianni Rossetti, μετατρέπεται σε Κρατικό Θεραπευτήριο Ψυχικής Υγείας. Το γεγονός αυτό δημιούργησε θέσεις εργασίας με ταυτόχρονη πληθυσμιακή ανάπτυξη αφού προέκυψε μετακίνηση εργατικού δυναμικού από όμορα νησιά. Παράλληλα όμως στιγμάτισε κοινωνικά το νησί και τους κατοίκους του. Το 1967 η Λέρος γίνεται τόπος εξορίας. Ενώ το 2016 δημιουργείται στη Λέρο κέντρο φιλοξενίας προσφύγων. Τα τελευταία χρόνια η επισκεψιμότητα του νησιού αυξάνεται καθώς ο ιστορικός τουρισμός αναπτύσσεται και οι περιπατητικές διαδρομές αναδεικνύονται. Ο τόπος μοιάζει λοιπόν να είναι ένα παλίμψηστο ιστορικών και κοινωνικών μεταλλαγών οι οποίες τον στιγμάτισαν και τον διαμόρφωσαν ως ένα αινιγματικό τοπίο .
Μεταπολεμικά, το 1958, μέρος των ιταλικών οικοδομημάτων και συγκεκριμένα η Αεροναυτική βάση Gianni Rossetti, μετατρέπεται σε Κρατικό Θεραπευτήριο Ψυχικής Υγείας. Το γεγονός αυτό δημιούργησε θέσεις εργασίας με ταυτόχρονη πληθυσμιακή ανάπτυξη αφού προέκυψε μετακίνηση εργατικού δυναμικού από όμορα νησιά. Παράλληλα όμως στιγμάτισε κοινωνικά το νησί και τους κατοίκους του. Το 1967 η Λέρος γίνεται τόπος εξορίας. Ενώ το 2016 δημιουργείται στη Λέρο κέντρο φιλοξενίας προσφύγων. Τα τελευταία χρόνια η επισκεψιμότητα του νησιού αυξάνεται καθώς ο ιστορικός τουρισμός αναπτύσσεται και οι περιπατητικές διαδρομές αναδεικνύονται. Ο τόπος μοιάζει λοιπόν να είναι ένα παλίμψηστο ιστορικών και κοινωνικών μεταλλαγών οι οποίες τον στιγμάτισαν και τον διαμόρφωσαν ως ένα αινιγματικό τοπίο .
Η παρούσα διπλωματική εργασία αφορά στη μελέτη ανάλυση και ερμηνεία της περιοχής του κόλπου του Λακκιού. Για την πραγμάτωση αυτού του εγχειρήματος , κρίνεται σκόπιμο να οριοθετηθεί, τόσο ως γεωμορφολογικός όσο και ως ανθρωπογενής χώρος. Το γεωμορφολογικό τοπίο άπτεται του φυσικού ιδιαίτερου χώρου του λιμανιού που σε συνδυασμό με τα παρακείμενα εποπτικά σημεία που φυσικά προσέφερε (τρία υψηλότερα σημεία του νησιού), έθεσε τις προϋποθέσεις δημιουργίας οικιστικού περιβάλλοντος αλλά και ενός δικτύου πυροβολαρχιών.
Η ιδιαίτερη θέση του λόφου Πατέλλα, σε σχέση με τον κόλπο του Λακκιού, το υψόμετρο καθώς και η μορφολογία του εδάφους, ήταν τα βασικά χαρακτηριστικά ώστε να επιλεχθεί ως κεντρικό σημείο επιχειρήσεων της ιταλικής διοίκησης DICAT-FAM (Αντιαεροπορική Άμυνα Περιοχής και Μέτωπο στη Θάλασσα). Ο σκοπός της διοίκησης ήταν να συλλέγει πληροφορίες από τα παρατηρητήρια και το Αρχηγείο του Λακκιού, να τις εξακριβώνει και να δίνει διαταγή στις πυροβολαρχίες για πυρ. Οργανώνεται λοιπόν στο χώρο ένα σύστημα συνεργαζόμενων συσκευών ηχητικής κατευθυντήριας λήψης, υπόγειων κατασκευών, κτιρίων και υποστηρικτικών χώρων:
-Ιδιόρρυθμη οικοδομική κατασκευή, αρχιτεκτονικής κομψότητας με αρμονική αναλόγία σύνθεσης.
-Κατασκευή που θα μπορούσε να προειδοποιήσει τον πληθυσμό για μια αεροπορική επιδρομή.
- Υπόγεια κατασκευή(bunker, ενισχυμένη με 2 μέτρα μπετόν, εξοπλισμένη με είσοδο προστασίας αερίων, ηχομονωτικούς θαλάμους και ράδιο συσκευές.
- Τα κτίρια είναι τοποθετημένα στον λαξευμένο βράχο σε σημείο τέτοιο ώστε να είναι “προστατευμένα” από αεροπορικές επιθέσεις και αποτελούν βασικό κομμάτι της εγκατάστασης στο λόφο.
- Γύρω από το bunker υπάρχουν παρατεταγμένα οι τοποθεσίες των πυροβόλων, η αποθήκη πυρομαχικών, ο προβολέας, η ηλεκτρογεννήτρια και το αερόφωνο σε παραβολική τάφρο.
- Η κατασκευή που ξεχωρίζει είναι ένα σπάνιο δείγμα δομικού αεροφώνου (ο επονομαζόμενος “Ακουστικός Τοίχος- Καθρέπτης” ) με λήψη 360 μοιρών, αποτελούμενη από τρεις παραβολικούς τομείς, αυτόνομους λειτουργικά και εξοπλισμένους με το σχετικό χαράκωμα ακρόασης, εστιασμένο στον τομέα, όπου έμπαινε ο χειριστής.
Η σύνθεση του λόφου Πατέλλα σε απόσταση 80 χρόνων αντιπροσωπεύει σήμερα μία σημαντική θέση στην ιστορική κληρονομιά του νησιού που αποτελεί ένα “ Υπαίθριο Μουσείο” ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Παρά τους βομβαρδισμούς, τη φθορά από τα στοιχεία της φύσης και τον άνθρωπο, οι προθέσεις των δημιουργών των εγκαταστάσεων είναι ευδιάκριτες μέσα από τις αρχιτεκτονικές μορφές και τεχνικές τους.
ΠΡΟΤΑΣΗ
Ο σχεδιασμός ως ένα πρόσθετο επίπεδο ανάγνωσης επιδιώκει την αφηγηματική προσέγγιση και όχι την δραστική παρέμβαση στο αναξιοποίητο κτιριακό απόθεμα με βασικό άξονα επέμβασης, τη διατήρηση της ετερότητας του τόπου.
Για το λόγο αυτό στα πλαίσια της σύνθεσης επιλέγεται:
- Η επαναφορά του ακουστικού καθρέπτη στην αρχική του μορφή λόγω της ιδιότητας του ως συσκευή.
- Η ανακατασκευή του υπογείου bunker για το βίωμα και τις ιδιαίτερες χωρικές ποιότητες που προσφέρει.
- Η επανάχρηση των δύο κτιρίων στρατωνισμού και διοίκησης.
-Οι υπόλοιπες κατεστραμμένες κατασκευές και τα “λέιψανα” των υποστηρικτικών χώρων κρατώνται στη μορφή που είναι με σκοπό να είναι αναγνωρίσιμη η χρονική στιγμή της δημιουργίας της εγκατάστασης και της κατοίκησης του τόπου.
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΘΕΣΕΩΝ- Διαδρομή προς την κορυφή του λόφου
ΚΑΔΡΑΡΟΝΤΑΣ ΤΟ ΤΟΠΙΟ- ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΒΑΣΗ
Η ερευνητική ιδέα της πρότασης είναι μία κίνηση, μια αφήγηση, όπου ο περιπατητής, αντικρίζει και εξετάζει στοιχεία στο περιβάλλον. Η κίνηση αυτή, ως στοχευμένη αρχιτεκτονική παρέμβαση, ενεργοποιείται από το βίωμα και τη λειτουργία της ανάμνησης και έχει τη δυνατότητα να αποκαλύψει και να αναδείξει την πολυπλοκότητα του αινιγματικού αυτού τοπίου.
ΜΑΣΤΕΡΠΛΑΝ
Κατά την άνοδο στο λόφο, τοποθετείται στο επιλεγμένο σημείο ένα κτίριο που στόχο έχει να εισάγει τον επισκέπτη στο τι πρόκειται να ακολουθήσει. Είναι μία κατασκευή παράλληλων τοιχίων και ενός κυρτού που επιδιώκει να μιμηθεί χωρικές ποιότητες που συναντώνται σε επόμενα στάδια της διαδρομής και να καθοδηγήσει τον επισκέπτη προς τη διαδρομή που προτείνεται. Πλαισιώνεται από προτεινόμενο χώρο στάθμευσης και λειτουργεί ως χώρος πληροφοριών.
Εφόσον ο επισκέπτης έχει διανύσει τη χαραγμένη διαδρομή, έχει αντιληφθεί το τοπίο και τις θεάσεις, έπειτα από μία ευθεία ρυθμικών εναλλαγών των υλικών καταλήγει σε ένα διαμορφωμένο πλάτωμα τετράγωνου σχήματος το οποίο είναι το πρώτο σημείο στάσης και συγκέντρωσης της κίνησης, από όπου προτείνονται τρεις διαδρομές συνέχειας. Η αντιθέσεις του αινιγματικού τοπίου εντείνονται καθώς η παραβολική τομή της τάφρου του αεροφώνου δημιουργεί μία διαλεκτική με το απόλυτο σχήμα του επίπεδου τετραγώνου. Η πρώτη διαδρομή ακολουθώντας τη φυσική κλίση του εδάφους, αρχικά προσανατολίζεται προς τα κτίρια και το τοπίο ενώ η ανάπτυξη της ως καμπύλη
αποκαλύπτει σταδιακά τον ακουστικό καθρέπτη ο οποίος εμφανίζεται στο φρύδι του λόφου καθώς το προσεγγίζει ο περιπατητής.
Η επανάχρηση του υπογείου bunker προσφέρει τη χωρική εμπειρία της υπόγειας σύνδεσης του πλατώματος αυτού με ένα δεύτερο εποπτικό σημείο συγκέντρωσης στο υψηλότερο σημείο του λόφου. Επιλέγοντας την τρίτη και πιο άμεση διαδρομή επιτυγχάνεται η σύνδεση των δύο πλατωμάτων μέσω μίας πορείας που αναδεικνύει τα παρακείμενα λείψανα των υποστηρικτικών κατασκευών σε γλυπτά στο τοπίο. Κατά μήκος αυτής της διαδρομής προτείνεται ένας στεγασμένος χώρος στάσης.
Μία πλατφόρμα προσανατολισμού σε σχήμα κυκλικού δίσκου, διανέμει τις κινήσεις στον άξονα του βορρά προς τον ακουστικό καθρέπτη, στον άξονα της δύσης σε μία συμβολική κατασκευή-πλατφόρμα από σκυρόδεμα , που στέκεται στο τοπίο ως μπαλκόνι θέασης στο πέλαγος, ενώ στα ανατολικά σε μία αμφιθεατρική διαμόρφωση.
Ο ακουστικός καθρέπτης είναι μία συσκευή που χρησιμοποιεί την ανακλαστική ιδιότητα των ηχητικών κυμάτων. Ο ήχος συγκεντρώνεται μέσω των ανακλάσεων στη σφαιρική επιφάνεια, σε ένα εστιακό σημείο το οποίο αλλάζει ανάλογα με τη θέση του πομπού, πράγμα που σημαίνει ότι ακόμα και οι πιο μακρινοί ήχοι μπορούν να συγκεντρωθούν στο πεδίο του καθρέπτη.
Η επανάχρηση του ακουστικού καθρέπτη έχει ως σκοπό τη διατήρηση της λειτουργίας του, αλλάζοντας όμως το ακουστικό αντικείμενο αντανάκλασης. Σκοπός είναι η σύνδεση του όρους Πατέλλα με κάποια χαρακτηριστικά σημεία του νησιού. Για το λόγο αυτό, τοποθετούνται έκκεντροι πομποί-ηχεία γύρω από τις τρεις σφαιρικές επιφάνειες, τα οποία αναπαράγουν σε πραγματικό χρόνο ηχοτοπία (soundscapes) από διάφορα σημεία του νησιού. Τα ηχεία εκπέμπουν τα ηχοτοπία σε χαμηλή ένταση καθιστώντας τα μη αναγνωρίσιμα εκτός του εστιακού σημείου ενώ ο επισκέπτης είναι σε θέση να νιώσει την ακουστική εμπειρία μόνο εντοπίζοντας το σημείο.
Συγκεντρωτικό σημείο της σύνθεσης αποτελούν τα υφιστάμενα κτίρια, τοποθετημένα σε διάταξη Γ μέσα σε μία εσοχή του εδάφους. Οι πιθανές διαδρομές που θα ακολουθήσει ο επισκέπτης καταλήγουν στον περιβάλλοντα χώρο αυτών των κτιρίων. Ο άλλοτε συγκεντρωτικός χώρος συμβίωσης των στρατιωτών αναγνωρίζεται και προσφέρει τη δυνατότητα να μετατραπεί σε διαδραστικό χώρο συνάντησης που μπορεί να φιλοξενήσει εκθέσεις και επιστημονικές συναντήσεις σε συνδυασμό με χώρους εστίασης και διανυκτέρευσης.
Τέλος Με βάση τις φυσικές ιδιότητες του ήχου, προτείνονται ένα σύνολο κατασκευών μελέτης ήχου από οξειδωμένο χάλυβα. Όπως φαίνεται και στα διαγράμματα χρησιμοποιούνται η ανάκλαση, η διάθλαση (refraction) και η περίθλαση (diffraction) καθώς και η φωνή των συμμετεχόντων.
Τοποθετώντας τις κατασκευές στο τοπίο, προτείνεται στους επισκέπτες να πάρουν μέρος και να ανακαλύψουν την εμπειρία του ήχου μέσω των φυσικών παραμορφώσεων των δικών τους φωνών. Οι εμπειρίες αυτές είναι συμμετοχικές καθώς χρειάζονται τουλάχιστον δύο άτομα, έναν πομπό και ένα δέκτη.
Το όραμα για το νησί της Λέρου συνοψίζεται σε ένα σύνολο μελετών και ερευνών ανάδειξης των λειψάνων της ιταλικής παρουσίας του νησιού, με στόχο την ενίσχυση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου.
