Διπλωματική Εργασία: «ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΣΤΗ ΦΥΣΗ»
Επέμβαση στη παιδική χαρά του Εθνικού Κήπου
Φοιτήτρια: Χριστίνα Ψαρρά-Λερίδου
Επιβλέπων Καθηγητής: Μ.Αναστάσης
Σχολή: Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, Τμήμα Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής, 2020
ΑΛΛΟΤΕ
διαβάζαμε τα μαθήματα μας , κάναμε την προσευχή μας και λέγαμε πως δυο και δυο
κάνουνε τέσσερα.
Τώρα, δυο λουλούδια και δυο αχτίνες δεν κάνουνε τέσσερα – κάνουνε την
ψυχή μας.
Κι
ένα τριαντάφυλλο και μια πεταλούδα δεν κάνουν δυο – κάνουν ένα Θεό.
Κι
ένας Θεός κάνει όλα.
Λοιπόν, η ψυχή μας μαζί με την ψυχή του Θεού πόσα κάνει;
Ο
δάσκαλος δεν ξέρει.
Εμείς
το ξέρουμε πως κάνει: ένα.
Το
διαβάσαμε σήμερα στο ανοιχτό βιβλίο του ήλιου, σήμερα που ξεχάσαμε όλα τα
βιβλία.
Γιάννης Ρίτσος
Η παρούσα πτυχιακή εργασία με θέμα «Παιχνίδι στη Φύση» έχει
σκοπό τη μελέτη και την ανασχεδίαση της παιδικής χαράς του Εθνικού Κήπου, στο κέντρο της Αθήνας. Πρόκειται για μία
παιδική χαρά η οποία έχει αμεληθεί εντελώς από το κράτος. Κίνητρο για την ανάληψη και εκπόνηση αυτής
της εργασίας αποτέλεσε η προσωπική μου βίωση του χώρου αυτού, κατά τη διάρκεια
της παιδικής μου ηλικίας κι έπειτα το αυξανόμενο πρόβλημα αμέλειας του κράτους
για τη σημασία της παιδικής χαράς στα παιδιά.
Μέσω αυτής της μελέτης
επιθυμώ να συνεισφέρω από την δική μου πλευρά και μέσα από την ειδικότητα
μου, μια
λειτουργική και παράλληλα διαφορετική λύση για την παιδική χαρά στην Ελλάδα.
Σκοπός της εργασίας
αυτής είναι ο σχεδιασμός μίας παιδικής χαράς, προέκτασης του Εθνικού Κήπου. Τα
παιχνίδια και η δομή της να ενσωματώνονται στο φυσικό τοπίο και τα παιδιά να
γίνονται ένα με τη φύση.
Στη χώρα μας, το μεγαλύτερο ποσοστό των
παιδικών χαρών αποτελεί μέρος επικίνδυνο για τα παιδιά , μέρος γεμάτο παγίδες.
Εικόνες από απλές κατασκευές, κούνιες κατεστραμμένες με σκουριασμένα σίδερα και
τσουλήθρες που προσγειώνονται σε τσιμέντο ικανές να τραυματίσουν τους μικρούς
επισκέπτες. Το έδαφος είναι και αυτό ακατάλληλο από πέτρες, τσιμέντο και
χαλίκια.
Στο εξωτερικό οι παιδικές
χαρές διαφέρουν πολύ από τα ελληνικά δεδομένα. Ο όρος που χρησιμοποιείται από
τους αρχιτέκτονες τοπίου και σχεδιαστές που ειδικεύονται στο σχεδιασμό και την
κατασκευή χώρων παιχνιδιού, είναι φυσικοί παιχνιδότοποι δίνοντας την εμφάνιση
και αίσθηση φυσικού περιβάλλοντος.
Μια παιδική χαρά για να
θεωρηθεί “natural playscape” , πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο φυσικός ο
χώρος, χρησιμοποιώντας φυτά και δέντρα, αντιπροσωπεύοντας μια φυσική θέση, όπως
ένα δάσος. Σχεδιάζονται με σκοπό να φέρουν τα παιδιά και τους ανθρώπους πίσω
στη φύση. Επίσης, προσφέρουν ένα ευρύ φάσμα αορίστου επιλογών παιχνιδιού που
επιτρέπουν στα παιδιά να είναι δημιουργικά και να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία
τους.
Ο Εθνικός Κήπος χωροθετείται
στο Νομό Αττικής και εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλέγμα διάσπαρτων υπαίθριων
χώρων της πρωτεύουσας. Τοπογραφικά ο Εθνικός Κήπος βρίσκεται στο κέντρο του μεγαλύτερου δήμου
της χώρας, του ∆ήμου Αθηναίων, όπου και ανήκει. Περιβάλλεται από τις λεωφόρους:
Βασ. Σοφίας, βόρεια και Αμαλίας δυτικά, την οδό Ηροδότου Αττικού, ανατολικά, ενώ
νότια συνορεύει με την έκταση του Ζαππείου Μεγάρου.
Είναι ένα πάρκο
κλειστού τύπου. Ο σχεδιασμός του, η διαρρύθμιση και το σχέδιο φύτευσης του τον
κατατάσσουν στους ρομαντικού ή γραφικού ή Αγγλικού ρυθμού Κήπους (style romantique
ή paysager ή jardin Anglaise). Σημαντικό στοιχείο της αγγλικής παρκοτεχνίας του
18ου και 19ου αι., είναι η οργάνωση του τοπίου κατ’ απομίμηση της φύσης. Η
αντίληψη αυτή προέρχεται από την ιαπωνική αρχιτεκτονική τοπίου, η οποία
βασίζεται στην αντίληψη ότι η φύση αποτελεί «πηγή τελειότητας, την οποία ο
άνθρωπος πρέπει να πλησιάσει, μέσω της αυτοσυγκέντρωσης και της απομόνωσης».
Καταλαμβάνει συνολική
έκταση 158 στρεμμάτων, εκ των οποίων τα 120 καλύπτονται από παρτέρια με χλόη
και λουλούδια, συστάδες δέντρων και θάμνους. Άλλα 22 στρέμματα καταλαμβάνουν οι
χώροι στάσεις –πλατείες, καθιστικά- και οι χώροι περιπάτου – μονοπάτια και
δρομάκια-, οι οποίοι δημιουργούν ένα δίκτυο 7500 μέτρων.
Η παιδική χαρά για ένα
παιδί μπορεί να βρεθεί παντού, αλλά κάθε τόπος προσφέρει διαφορετικές
δυνατότητες για να μάθει κάτι για τη ζωή. Κάθε παιδική χαρά δεν είναι
προσαρμοσμένη στις ανάγκες του παιδιού και σε πολλές περιπτώσεις το παιδί
προσαρμόζεται στις συνθήκες του περιβάλλοντός του. Ωστόσο, το σχήμα και ο
χαρακτήρας μιας παιδικής χαράς καθορίζουν ουσιαστικά την ένταση της μάθησης και
δευτερευόντως την ανάπτυξη του παιδιού.
Σε γενικές γραμμές, το παιδί βρίσκει τη
δυνατότητα να παίζει παντού, στη φύση σε
ειδικές παιδικές χαρές ή σε χλοοτάπητα (γκαζόν), αλλά και στο διαμέρισμα ή στο
δρόμο στο χάος της πόλης. Κάθε παιδί θα πρέπει να βιώνει τις δυνατότητες των
τόπων, αλλά θα πρέπει να δίνεται μια
αναλογία μείγματος, προκειμένου να προωθηθεί η ανάπτυξη του παιδιού μετά από τη
μέγιστη συνείδηση και μετά την καλύτερη επιλογή. Υπάρχουν τόσες πολλές
δυνατότητες στη διάθεσή μας και παρόλα αυτά το παιδί επιτρέπεται να παίζει μόνο
σε προετοιμασμένους χώρους.
Ως επί το πλείστων, το
παιδί δεν γνωρίζει τον κίνδυνο -για παράδειγμα, αν πέσει κάτω από ένα
κούτσουρο- και δεν μπορεί να αναπτύξει
λύσεις ή στρατηγικές για την αντιμετώπισή του.
Το παιδί μεγαλώνει στον υπερπροστατευόμενο κόσμο και υφίσταται σοβαρή
οπισθοδρόμηση όταν αργότερα βρεθεί μπροστά στον κίνδυνο.
Το παιχνίδι από μόνο
του δίνει την ευκαιρία τα παιδιά να
μάθουν ασυνείδητα και να κάνουν λάθη, τα οποία στη συνέχεια αντισταθμίζονται
από μεταγενέστερες ενέργειες. Για να διασφαλιστεί αυτό, πρέπει να δοθεί στο
παιδί ένα μέρος, η ονομαζόμενη ΠΑΙΔΙΚΗ ΧΑΡΑ. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι
δεν εννοείται μόνο η παραδοσιακή παιδική χαρά με σκαλωσιές και κούνιες.
Αντίθετα, η θέση του παιδικού παιχνιδιού είναι σημαντική για μένα. Θα πρέπει
επίσης να καταστεί σαφές ότι μια παιδική χαρά μπορεί επίσης να αλλάζει συνεχώς
και απλά να έχει τη θέση της παντού.
Οι παιδικές χαρές που
συναντάμε μέσα στον αστικό ιστό της πόλης είναι παραδοσιακές, στην πλειοψηφία
μικρές σε έκταση (250-300 τ.μ) και απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας 1-6 ετών. Στο
χώρο έχουν εγκατασταθεί τα κλασικά παιχνίδια κούνιες, τσουλήθρες, τραμπάλες,
αμμοδόχος ή και πολυμορφικά παιχνίδια. Το δάπεδο στρώνεται με άμμο
(παλαιότερα), χαλίκι, χλοοτάπητα, ταρτάν. Παγκάκια υπάρχουν συνήθως περιμετρικά
του χώρου για την καλύτερη επιτήρηση των παιδιών από τους γονείς. Η παρουσία
πρασίνου είναι μικρή με φανερή την έλλειψη σχεδιασμού.
Τελευταία από τους
δήμους γίνεται προσπάθεια ανανέωσης των παιδικών χαρών. Αντικαθίσταται ο παλιός
εξοπλισμός με νέα παιχνίδια ξύλινα ή πλαστικά σε πολύ ωραία χρώματα. Κάτω από
τα παιχνίδια ή και σε όλη την έκταση της παιδικής χαράς στρώνεται ταρτάν. Ο
χώρος περιφράσσεται με ψηλά κάγκελα. Δεν γίνονται νέες φυτεύσεις θάμνων,
δέντρων ή αναρριχητικών φυτών με αποτέλεσμα όσοι χώροι είχαν κάποια βλάστηση να
είναι προνομιούχοι σε σύγκριση με κάποιους άλλους που δεν έχουν ίχνος βλάστησης
και αποτελούν ένα στείρο τεχνητό περιβάλλον.
Οι ηλιακές ομάδες των
παιδιών από 6 έως 12 χρονών έχουν αποκλειστεί ως χρήστες των χώρων αυτών λόγω
της επιλογής παιχνιδιών για μικρότερες ηλικίες. Οι περισσότερες παιδικές χαρές
είναι τόσο τυποποιημένες και ομοιόμορφες που δικαιολογημένα το ενδιαφέρον των
παιδιών εξαντλείται γρήγορα με αποτέλεσμα να κάνουν ανορθόδοξη χρήση των
παιχνιδιών (ανάποδη ανάβαση στην τσουλήθρα, σε όρθια στάση πάνω στις κούνιες
και πολλά άλλα).
Οι παιδικές χαρές είναι
απρόσιτες για τα παιδιά με κινητικές δυσκολίες και προβλήματα όρασης.
Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι στην Αθήνα υπάρχει μόνο μία παιδική χαρά – ίσως
να είναι και η μοναδική στην Ελλάδα, από τις 2.500 που λειτουργούν συνολικά – η
οποία σχεδιάσθηκε προκειμένου να είναι προσβάσιμη και ασφαλής και για το παιχνίδι
παιδιών με αναπηρίες. Εφόσον τα παιδιά με κινητικές δυσκολίες, προβλήματα
όρασης κατοικούν, όπως είναι φυσικό, σε διάφορες περιοχές, είναι λάθος να
δημιουργείται μία παιδική χαρά και να γκετοποιείται το παιχνίδι αυτών των
παιδιών.
Όλοι οι παιδότοποι
πρέπει να είναι προσβάσιμοι. Μπορεί στην Ελλάδα η ύπαρξη της μίας προσβάσιμης
παιδικής χαράς να αποτελεί την εξαίρεση στον κανόνα, ωστόσο στις ΗΠΑ αλλά και
στις βορειοευρωπαϊκές χώρες (στη Δανία, στη Σουηδία) οι παιδικές χαρές στη
συντριπτική τους πλειονότητα είναι προσβάσιμες.
Η παιδική χαρά αποτελεί
χώρο όπου συμβαίνουν 6-7 % των ατυχημάτων σε παιδιά ηλικίας< 9 ετών. Σύμφωνα
με έρευνα που δημοσιοποιήθηκε το 2000 από ομάδα φοιτητών της Ιατρικής Σχολής
του Πανεπιστημίου Αθηνών από τις 139 παιδικές χαρές που εξετάστηκαν, ένα
ποσοστό 81% χαρακτηρίστηκαν ως επικίνδυνες για την ασφάλεια των παιδιών 14%
βρέθηκαν σε μέτρια κατάσταση και μόνο 5% βρέθηκαν «ικανοποιητικές». Έξι χρόνια
μετά ένα μεγάλο ποσοστό παιδικών χαρών έχει ανακαινιστεί, μόνο στο δήμο Αθηναίων
έχουν παραδοθεί 80 νέες παιδικές χαρές. Το ζήτημα είναι ότι στις καινούργιες
παιδικές χαρές έχει δωθεί έμφαση στην ασφάλεια με αποτέλεσμα οι περισσότερες να
έχουν μετατραπεί σε αποστειρωμένες φυλακές με κάγκελα γύρω γύρω, με μαλακό
δάπεδο από άκρη σε άκρη και όχι μόνο κάτω από τα παιχνίδια που χρειάζεται.
Η αρχιτεκτονική που
αναφέρεται στα παιδιά πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στις δικές τους ανάγκες και
κλίμακα, στο πώς εκείνο αντιλαμβάνεται και βιώνει το χώρο και στη δυναμική
σχέση αλληλεπίδρασης που μπορεί να έχει αυτό με τη φύση και το περιβάλλον.
Τίθεται το εξής
ερώτημα: αν οι «παιδικοί» χώροι πρέπει να σχεδιάζονται βάση ενός συγκεκριμένου
μοντέλου, το οποίο δίνει «έτοιμη τροφή» στο παιδί ακινητοποιώντας τη φαντασία
του ή να παρέχουν το υπόβαθρο πάνω στο οποίο η ενεργητική και δημιουργική
παρουσία του παιδιού, μέσα από το παιχνίδι, τους συμπληρώνει, τους αναδεικνύει
και τους ολοκληρώνει;!
Κάθε τόπος προσφέρει
διαφορετικές δυνατότητες και κάθε παιδί πρέπει να βιώνει τις δυνατότητες του
στο μέγιστο. Με αποτέλεσμα μέσα από αυτό θα ανακαλύψει τις δικιές του
δυνατότητες, την αντοχή του, την δύναμη του και θα αντιμετωπίσει τους φόβους
του.
Το 1929 ένα κομμάτι του Εθνικού Κήπου σε μορφή τραπεζίου με έκταση
περίπου 2,5 στρέμματα περιφράχθηκε, βόρεια από το “Βράχο της Αμαλίας”, στη θέση
αποκαλούμενη “πεύκα”, για τη κατασκευή
της παιδικής χαράς. Ο λόγος επιλογής
του συγκεκριμένου σημείου για την δημιουργία της παιδικής χαράς οφείλεται στην
αραιή βλάστηση από ομάδες Πεύκων (Pinus halapensis) σκόρπιες
σε ένα αρκετά μεγάλο τάπητα Μεσημβριανθέμων χονδρομπούζι (Carpobrotus halapensis) και
επιπλέον για να διατηρήσει όσο το δυνατόν περισσότερο την φυσικότητα του το
τοπίο η κλίση που είχε από τα ανατολικά προς τα δυτικά δεν αλλοιώθηκε.
Ενδιάμεσα του 1930 με
1931 τοποθετήθηκαν στην παιδική χαρά για την ψυχαγωγία των παιδιών, μικρά
προσωρινά παιχνίδια, τα οποία αντικαταστάθηκαν στα επόμενα χρόνια με νεότερα και πιο σύγχρονα (τραμπάλες, μύλους, αιώρες, τσουλήθρες, κυλίστρες κ.ά.). Στην
είσοδο του χώρου βρίσκεται ένα σκεπαστό φυλάκιο, το οποίο δεν χρησιμοποιείται
και ένας οικίσκος με τουαλέτες στο βάθος
του χώρου αριστερά. Αυτά οργανώνουν την διάταξη της παιδικής χαράς μέχρι και
σήμερα.
Σύμφωνα με τον αρχικό
σχεδιασμό έχει διατηρηθεί στην αρχική του μορφή ο χλοοτάπητας βόρεια του χώρου,
στο κέντρο του οποίου επί εποχής Μπαρώ υπήρχε μια αρκετά πυκνή σε κυκλικής
μορφής ομάδα αειθαλών θάμνων. Όχι πολύ αργότερα, φυτεύτηκε στο μέσω αυτής της ομάδας
ένα πλαγιόκλαδο Κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens var. Horizontalis), όπου με
τα χρόνια πήρε αρκετά μεγάλες διαστάσεις και το οποίο διατηρείται στον χώρο έως
τις μέρες μας. Παρατηρείται βέβαια πως λόγω καιρικών συνθηκών έχει υποστεί
μεγάλες ζημιές.
Το νεότερο χλοοτάπητα
διασχίζει ένας μικρός ελικοειδής δρομίσκος με το μικρό πλάτωμα γύρω από το
Κυπαρίσσι, εν αντιθέσει παλαιοτέρα το μονοπάτι έφτανε έως και τον “Βράχο της
Αμαλίας”, το οποίο ήταν αρκετά γραφικό. Για ένα διάστημα ο χλοοτάπητας είχε σχηματιστεί από ένα πολυετές ποώδες φυτό ονόματι Λίππια η
έρπουσα (Lippia repens.) που φτάνει σε
ύψος 5-8 εκ. και την άνοιξη έχει πλούσια και χαμηλή ανθοφορία.
Λειτουργεί καθημερινά
από τις 9 το πρωί μέχρι και τη δύση του ηλίου, με το κλείσιμο του Κήπου.
Γενικότερα η παιδική χαρά έχει αναδιαμορφωθεί αρκετές φορές με την πάροδο των
χρόνων, τελευταία φορά ήταν πριν τους Ολυμπιακούς αγώνες, αυτό γιατί τα καιρικά
φαινόμενα κατά κύριο λόγο καταστρέφουν το δάπεδο.
Η διαμόρφωση της ιδέας θα προκύψει από την μορφολογία του κορμού, μέσω τομής όπου
φαίνεται στην εικόνα 172. Παρουσιάζεται η κατανομή των αγγειακών δεσμών, η
οποία δεν είναι ομοιόμορφη, αλλά
παρουσιάζει έντονη ακτινική κλίση σε συγκέντρωση, με μεγαλύτερη ποσότητα δεσμών
προς την περιφέρεια του. Ωστόσο, η ανατομία των αγγειακών δεσμών παραπέμπει στο
διάγραμμα Voronoi, με το οποίο θα γίνει και η ανάλυση της ιδέας. Με αφορμή την
αγγειακή δομή του φοίνικα Ουασιγκτόνια Ρομπούστα, δημιούργησα ένα διάγραμμα
(Voronoi), βασισμένο στα υπάρχοντα δέντρα της παιδικής χαράς, τα οποία
αποτελούν στοιχείο για τη διατήρηση της φυσικότητας του χώρου.
