Διπλωματική εργασία: Ενσταλάζοντας Ελπίδα: Θαλάσσιο Κέντρο Υποστήριξης Ατόμων με Καρκίνο
Φοιτήτρια: Ιωάννα Κρητικού
Επιβλέπων: Λεωνίδας Κουτσουμπός
Σύμβουλος: Κώστας Καραδήμας
Σχολή: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, 2021
Αποσπάσματα από το κείμενο της Διπλωματικής εργασίας
Αφορμή για την επιλογή του συγκεκριμένου
θέματος στάθηκαν προσωπικά βιώματα που σχετίζονται με φίλους και μέλη του
ευρύτερου οικογενειακού μου κύκλου, καθώς και το ενδιαφέρον μου απέναντι στα
θέματα θεραπευτικής αρχιτεκτονικής.
Θα
προσπαθήσουμε να μην αναφερθούμε καθ’ όλη τη διάρκεια της εργασίας, στους
ανθρώπους που νοσούν με καρκίνο, ως ασθενείς, καθότι το στίγμα στην Ελλάδα
είναι μεγάλο και άλλωστε πρόκειται για μία νέα συνθήκη ζωής την οποία τα άτομα
καλούνται να αντιμετωπίσουν.
Αρχή
της ερευνητικής διαδικασίας αποτέλεσε η συγκρότηση της ταυτότητας του
υποκειμένου της αποθεραπείας : του ατόμου που νοσεί με καρκίνο. Βασίζοντας την
αναζήτηση αυτή στο δοκίμιο του Ζωρζ Κανγκιλέμ «Το κανονικό και το παθολογικό»
(εκδ. Νήσος, 2007), επιχειρήθηκε να ορισθούν καλύτερα οι συνθήκες εκείνες, υπό
τις οποίες ένα σώμα νοείται λειτουργικό, υγιές, κανονικό, έναντι ενός άλλου
σώματος που ασθενεί, νοσεί, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί λειτουργικό, θεωρείται
αντίθετα φαινόμενο παθολογικό. Οι αντιλήψεις περί κανονικού και παθολογικού
μεταβλήθηκαν στο πέρασμα του χρόνου και κάθε φορά επηρεάστηκαν βαθιά από τις
κυρίαρχες ιδεολογικές τάσεις των κοινωνιών που τις διαμόρφωναν.
Επόμενο βήμα της ερευνητικής διαδικασίας
υπήρξε η αναζήτηση της συνάφειας αρχετυπικών χωρικών διατάξεων με ανθρώπινες
ψυχολογικές καταστάσεις και εκφράσεις αυτών στη στάση του σώματος και στη θέση
του σε σχέση με αρχιτεκτονικά στοιχεία. Έμφαση δίνεται στα Ασκληπιεία της
αρχαίας Ελλάδας, καθώς μελετάται διεξοδικά η εξέλιξη της αρχιτεκτονικής της
υγείας.
Αναπόφευκτα μελετήθηκαν παραδείγματα
κτιρίων υγείας στο πέρασμα των χρόνων με σκοπό την αναζήτηση αρχιτεκτονικών
στοιχείων και ποιοτήτων χώρου που έχουν ήδη δοκιμαστεί και μπορούν να
λειτουργήσουν θεραπευτικά. Δημιουργήθηκε έτσι ένα χρονικό της εξέλιξης της
αρχιτεκτονικής της υγείας, με πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα ανά χρονική
περίοδο. Η εξέλιξη της αρχιτεκτονικής της υγείας είναι σαφώς τεράστια.
Ξεκινώντας από τα αρχαία ελληνικά θεραπευτήρια, τα Ασκληπιεία, φτάνουμε σήμερα
σε σύγχρονα νοσοκομειακά περιβάλλοντα και περιβάλλοντα αποθεραπείας που έχουν
πλέον στραφεί στην ολιστική προσέγγιση της θεραπείας και επιχειρούν την ενεργή
συμμετοχή της αρχιτεκτονικής σε αυτή. Ταυτόχρονα επιχειρείται να δοθεί ένας
ορισμός του στρες και του άγχους, καθώς και των αρχιτεκτονικών στοιχείων που
μπορεί να εντείνουν τέτοια συναισθήματα ή να τα μειώνουν. Οι μυρωδιές, οι θέες,
οι έντονοι ήχοι, ο ιδρυματικός χαρακτήρας, η έλλειψη ιδιωτικότητας, η
πολυπλοκότητα, είναι μόνο μερικά στοιχεία που καθιστούν ένα χώρο προβληματικό
και τελικά μη θεραπευτικό.
Τέλος, μελετήθηκε αρκετά η πορεία θεραπείας που
ακολουθούσαν οι επισκέπτες των αρχαίων Ασκληπιείων και τα αρχιτεκτονικά
χαρακτηριστικά των χώρων που αυτά βρίσκονταν. Η πορεία των ασθενών στη φύση και
η επαφή τους με το νερό, καθώς και η σωματική προετοιμασία πριν από την
εφαρμογή της θεραπείας, είναι μόνο μερικά στοιχεία που θεωρήθηκαν άξια
παρατήρησης και μίμησης στο νέο αυτό κέντρο υποστήριξης.
Σημείο
τομής της συγκεκριμένης έρευνας αποτέλεσε η ανακάλυψη των Maggie’s Centres.
Πρόκειται για κέντρα που ίδρυσε η Maggie Keswick Jencks και ο σύζυγό της
Charles Jencks. Η Maggie νόσησε από καρκίνο του μαστού στα 47 της χρόνια. Η
εμπειρία της με τον καρκίνο της έκανε αρκετά ξεκάθαρο το γεγονός πως το
νοσοκομειακό περιβάλλον αδυνατεί να χωρέσει το νέο αυτό δεδομένο στη ζωή ενός ατόμου.
Θέλησε λοιπόν να δημιουργήσει χώρους που γειτνιάζουν με αντικαρκινικά
νοσοκομεία, στους οποίους τα άτομα μπορούν να καταφύγουν και να έρθουν
αντιμέτωποι με τη νέα πραγματικότητα. Έτσι λοιπόν προέκυψαν τα συγκεκριμένα
κέντρα, όπου διαθέτουν έναν ισχυρό κοινωνικό πυρήνα, καθώς παράλληλα προσφέρουν
ευκαιρίες ατομικής υποστήριξης.
Επόμενο βήμα είναι η αναζήτηση και η
επιλογή του τόπου όπου χωροθετείται ένα τέτοιου είδους πρόγραμμα. Βασικό
κριτήριο στην επιλογή αποτέλεσε το φυσικό τοπίο. Η γειτνίαση με το θαλάσσιο
στοιχείο είναι εξαιρετικά σημαντική. Θεωρώ πως η θάλασσα λειτουργεί με πολύ
θετικό τρόπο ως θεραπευτικό μέσο τόσο για την ψυχή όσο και για το σώμα των
ασθενών και πιο συγκεκριμένα ατόμων με καρκίνο. Σημαντικό παράγοντα επίσης
αποτελεί και η σύνδεση ενός τέτοιου κέντρου με το κέντρο της Αθήνας, που στη
συγκεκριμένη περίπτωση επιτυγχάνεται μέσω του άξονα της Πειραιώς. Επίσης
σημαντική θεωρείται και η σύνδεση του κέντρου αποθεραπείας με τα Μέσα Μαζικής
Μεταφοράς. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω δεδομένα, επιλέγεται τελικά η Πειραϊκή
Χερσόνησος και πιο συγκεκριμένα η παραλία της Φρεττύδας, το κομμάτι που
βρίσκεται μπροστά από το Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Μεταξά.
Η σημασία της οπτικής φυγής και η
διαχείριση της θέας, ως βασικού συνθετικού εργαλείου, κρίνεται θεμελιώδης, μιας
και το άτομο την στιγμή της αποθεραπείας χρειάζεται σταθερά σημεία αναφοράς και
προσανατολισμού, τα οποία ιδανικά ταυτίζονται με σημεία αναφοράς του φυσικού
κόσμου. Η παρουσία του θαλάσσιου στοιχείου είναι ιδιαιτέρως αισθητή σε όλη την
περιοχή και έτσι το κτήριο προσφέρει πολλές ευκαιρίες αξιοποίησης της θάλασσας και
της θέας, γεγονός που παρουσιάζεται στα σκίτσα ακουαρέλας.
Η παραλία της Φρεαττύδας παρουσιάζει
ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς τις διαφορετικές ποιότητες που διακρίνει κανείς
όσο περιπλανάται σε αυτή. Οι υφές και τα χρώματα επιχειρήθηκε να αποτυπωθούν
στα παρακάτω κολλάζ. Είναι σαφής η έντονη παρουσία του στοιχείου της θάλασσας.
Οι λουόμενοι, ο πολιτιστικός σύλλογος Διογένης, ο σύλλογος βατραχανθρώπων,
καθώς και οι θαλάσσιες και αθλητικές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στην
παραλία, συνθέτουν το τοπίο της πλαζ Φρεαττύδας. Ταυτόχρονα επιβάλλεται το
κτήριο του νοσοκομείου λόγω της κλίμακάς του και δημιουργεί ένα σκληρό και
απροσπέλαστο όριο στην ακτή Θεμιστοκλέους.
Φτάνουμε στο σημείο, λοιπόν, όπου
συγκροτούνται, βάσει της εκπονηθείσας έρευνας, οι συνθετικές αρχές που διέπουν
και διαμορφώνουν την τελική πρόταση. Το άτομο-επισκέπτης, φαινομενικά
«ακίνητο», τελεί εντός του αμέτρητες ψυχολογικές διεργασίες, βρίσκεται σε
συνεχή «εσωτερική κίνηση». Έχει την τάση να ταυτίζεται με διάφορα στοιχεία του
χώρου, το νερό, ένα δέντρο, κ.α. Η θέα των φυσικών στοιχείων ενισχύει την
διαδικασία ταύτισης και, επομένως, τίθεται ως πρωταρχικής σημασίας. Το συνεχές
«διάβασμα» της κίνησης, η ύπαρξη ερεθισμάτων που ενισχύουν την κιναισθητική
εμπειρία, η διαρκής θεραπεία της κίνησης, που εκπορεύεται από τα ίδια τα
στοιχεία του χώρου συγκαταλέγεται, επίσης, στις συνθετικές αρχές, καθώς και η
σταδιακή προσέγγιση του κτιρίου και η μύησή του στη διαδικασία αποδοχής του
καρκίνου ως μια νέα σταθερά στη ζωή του. Δίνεται η δυνατότητα στο χρήστη να
κυκλοφορήσει μονάχα στον εξωτερικό χώρο του κτιρίου και σταδιακά και όποτε
εκείνος νιώσει έτοιμος να περάσει την πόρτα της εισόδου.
Η
δυνατότητα των χρηστών του κτηρίου (επισκεπτών, συγγενών, ιατρών, θεραπευτών) να
επιλέγουν το ποσοστό της ιδιωτικότητας του χώρου τους με τη βοήθεια αλλεπάλληλων
φίλτρων, η συνεχής διάχυση κοινόχρηστων, περισσότερο δημόσιων χώρων σε περιοχές
συνήθους ιδιωτικότητας, καλείται να παίξει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της
συνθετικής διαδικασίας. Δημιουργούνται, έτσι χώροι που ρέουν από τον πιο
δημόσιο στον λιγότερο, έως και τις ατομικές μονάδες θεραπείας. Απομακρυνόμαστε
από την απλή παράθεση λειτουργικών ενοτήτων και πλησιάζουμε σε μια οργανική
αλληλουχία λειτουργιών. Τους χώρους τους συνδέει μια ραχοκοκαλιά, η οποία
ορίζει τις μακροσκελείς κινήσεις, διανέμει τις εγκάρσιες και λαμβάνει
παράλληλες χρήσεις θεραπείας. Κέντρο και πυρήνα της σύνθεσης αποτελεί η
υπαίθρια πλατεία αλλά και ο χώρος των ομαδικών θεραπειών που βρίσκεται στην
τομή του κοινωνικού πυρήνα και των ατομικών κελιών αποθεραπείας.
